Nguồn gốc và ý nghĩa ngày Tết Hàn thực 3/3 Âm lịch: Món ăn nguội gói trọn hồn dân tộc

	Bánh trôi, bánh chay ngũ sắc đắt khách dịp Tết Hàn thực
	Sôi động thị trường bánh trôi, bánh chay trước ngày Tết Hàn thực

Tết Hàn thực 3/3 âm lịch: Nguồn gốc từ Trung Hoa, mang hồn Việt đậm đà

Tết Hàn thực – theo nghĩa Hán Việt là "tết ăn đồ lạnh" có nguồn gốc từ Trung Quốc và gắn liền với truyền thuyết bi tráng về Giới Tử Thôi, một trung thần thời Xuân Thu. Chuyện kể rằng sau khi tận trung phò vua Tấn Văn Công trong giai đoạn gian nan, ông từ chối nhận ban thưởng và cùng mẹ về ở ẩn trong rừng. Vua cho người đốt rừng để ép ông quay về nhưng hai mẹ con đã chết cháy. Từ đó, để tưởng nhớ Giới Tử Thôi, người Trung Hoa lấy ngày 3/3 âm lịch hàng năm để kiêng dùng lửa, chỉ ăn đồ nguội – gọi là Tết Hàn thực.

Ăn bánh trôi, ôn chuyện xưa: Tết Hàn thực – ngày lễ đậm hồn Việt

Tuy nhiên, khi du nhập vào Việt Nam, Tết Hàn thực đã dần mang màu sắc bản địa, gắn với phong tục thờ cúng tổ tiên, lòng hiếu đạo và sự sáng tạo ẩm thực độc đáo – đặc biệt là bánh trôi, bánh chay.

Bánh trôi bánh chay: Tinh hoa ẩm thực truyền thống của người Việt

Khác với phong tục kiêng lửa của người Trung Quốc, người Việt vào ngày Tết Hàn thực vẫn nấu nướng bình thường. Thay vì chỉ ăn đồ nguội, người Việt lại sáng tạo ra hai món bánh trôi, bánh chay làm từ bột nếp dẻo thơm.

Bánh trôi trắng mịn, viên tròn, nhân đường đỏ tượng trưng cho sự trong trắng và ngọt ngào. Bánh chay dẹt hơn, thường ăn với nước đường và đậu xanh nghiền mịn. Cả hai món đều thể hiện tinh thần tri ân tổ tiên và mong cầu một năm yên bình, hạnh phúc.

Tương truyền, hình ảnh “bánh trôi nước” đã đi vào văn học dân gian, đặc biệt là qua bài thơ nổi tiếng cùng tên của Hồ Xuân Hương:

"Thân em vừa trắng lại vừa tròn,

Bảy nổi ba chìm với nước non..."

Tết Hàn thực không chỉ là dịp để thưởng thức món ngon truyền thống, mà còn là ngày tưởng nhớ tổ tiên – một trong những giá trị cốt lõi của văn hóa Việt Nam.

Tại Hà Tây xưa (nay thuộc Hà Nội), người dân có tục dâng bánh trôi để tưởng nhớ Hai Bà Trưng vào ngày 6/3 âm lịch. Ngày 10/3 âm lịch, cả nước lại rộn ràng Giỗ Tổ Hùng Vương – nơi những đĩa bánh trôi bánh chay lại xuất hiện trong mâm lễ cúng tổ tiên. Những nghi thức ấy là minh chứng cho tinh thần “uống nước nhớ nguồn” của người Việt.

Biểu tượng âm dương hòa hợp, cầu mong thời tiết thuận hòa

Xét theo thuyết ngũ hành, món lạnh (Hàn thực) thuộc hành Kim, bánh trôi màu trắng – hình tròn, nhân vuông – thể hiện quan niệm “mẹ tròn con vuông”. Bánh chay với phần vỏ trắng (dương), nhân đậu vàng (âm) tượng trưng cho sự cân bằng âm dương, cầu mong mùa hè mát mẻ, thời tiết thuận lợi.

Không chỉ là món ăn, bánh trôi bánh chay còn ẩn chứa triết lý sống, biểu trưng cho đạo lý làm người và niềm tin vào sự hòa hợp giữa con người với thiên nhiên.

Tết Hàn thực là của người Việt hay Trung Quốc?

Nhiều người đặt câu hỏi: Tết Hàn thực là tết của người Trung Quốc hay người Việt? Câu trả lời là cả hai đều có, nhưng tại Việt Nam, Tết Hàn thực đã được “Việt hóa” trở thành dịp lễ mang bản sắc rất riêng.

Nếu ở Trung Quốc, người dân kiêng lửa, ăn đồ nguội và tổ chức nhiều trò chơi dân gian suốt 3 ngày; thì tại Việt Nam, người dân cúng bánh trôi bánh chay, không kiêng kị lửa, không ăn nguội, mà chú trọng vào lòng thành, sự tưởng niệm và tinh thần đoàn viên.

Tết Hàn thực không chỉ là một ngày lễ cổ truyền đơn thuần, mà còn là dịp để người Việt gìn giữ những giá trị văn hóa sâu sắc, từ ẩm thực đến đạo lý làm người. Bánh trôi, bánh chay không chỉ là món ăn, mà là biểu tượng của lòng biết ơn, của sự khéo léo, và của tình cảm gia đình.

Dù bắt nguồn từ một truyền thuyết xa xưa của nước bạn, Tết Hàn thực đã hòa quyện vào đời sống người Việt như một phần không thể thiếu. Và vào mỗi dịp 3/3 âm lịch, giữa hương thơm của bột nếp, đường phèn, đậu xanh... là cả một trời ký ức, một miền văn hóa truyền thống mà ai cũng muốn gìn giữ và lan tỏa.