Câu chuyện ngân hàng và đích đến Basel II

	VietABank hoàn thành chỉ tiêu & vượt kế hoạch 2019
	TPBank công bố hoàn thành triển khai 3 trụ cột của Basel II trước thời hạn
	BIDV đã hoàn thành trước hạn ba trụ cột của Basel II

Tích cực về đích trước hạn

VietBank là cái tên mới nhất và là ngân hàng thứ 14 được NHNN phê duyệt áp dụng Thông tư 41/2016/TT-NHNN quy định tỷ lệ an toàn vốn đối với ngân hàng, chi nhánh nước ngoài trước thời hạn. Cái tên VietBank tiếp tục gây bất ngờ cho thị trường sau trường hợp Vietcapital Bank cũng tham gia sớm vào “câu lạc bộ” Basel II, bởi đây đều là những ngân hàng quy mô nhỏ so với nhiều ngân hàng trên thị trường hiện nay.

Điều đó cho thấy không có sự phân biệt quy mô lớn nhỏ khi muốn gia nhập “câu lạc bộ” Basel II. Vậy đâu mới là yếu tố mang tính quyết định để cho các ngân hàng sớm tham gia câu lạc bộ này? Theo cập nhật của phóng viên từ nay đến cuối năm sẽ có khoảng 2-3 ngân hàng nữa được NHNN chấp thuận áp dụng sớm Thông tư 41. Đại diện LienVietPostBank cho biết, ngân hàng này đã nộp hồ sơ lên NHNN xin phép được áp dụng sớm Thông tư 41. Điều này cho thấy các ngân hàng đang rất chủ động đẩy nhanh tiến độ áp dụng chuẩn Basel II.

Mặc dù so với mục tiêu ban đầu chưa đạt như kỳ vọng, nhưng theo nhận xét TS. Võ Trí Thành - Nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương, đã có nhiều tín hiệu tích cực từ lộ trình gia nhập “câu lạc bộ” Basel II của các ngân hàng Việt Nam.

Theo giải thích của TS. Thành, khi nhận thức của các ngân hàng đối với Basel II ngày càng tích cực, họ sẽ quyết tâm theo đuổi bằng nhiều hình thức để có đủ nguồn lực nhằm đạt được mục tiêu như chắt chiu từng đồng lợi nhuận củng cố tiềm lực tài chính…

Đó cũng là một trong những lý do mà trong số những ngân hàng áp dụng sớm Thông tư 41 có ngân hàng từng đuối sức trong hoạt động kinh doanh nhưng họ quyết liệt theo đuổi mục tiêu và nỗ lực vươn lên, củng cố năng lực tài chính để về đích sớm.

Ảnh minh họa

Không thể chần chừ

Nhưng để về đích Basel II sớm, ngoài sự chủ động quyết tâm là chưa đủ, các ngân hàng phải vượt qua rất nhiều thách thức. Thách thức đầu tiên, theo chia sẻ của lãnh đạo một ngân hàng nhỏ áp dụng sớm Basel II đó chính là đòi hỏi các ngân hàng phải có thông tin đầy đủ và dữ liệu “sạch”. Sau khi có dữ liệu thông tin đầy đủ và chuẩn mực sẽ được đưa vào hệ thống tiêu chuẩn, đo lường quản trị rủi ro khác nhau như: rủi ro về thanh khoản, rủi ro tài chính, rủi ro thị trường, rủi ro khoản vay... Còn nếu không có dữ liệu và thông tin đầy đủ thì không phản ánh đúng hiện trạng của ngân hàng. Từ đó cũng không đưa ra những đánh giá xác suất rủi ro chính xác cho ngân hàng đó được.

Với áp lực này, các ngân hàng quy mô vừa và nhỏ có vẻ có lợi thế hơn. Bởi ngân hàng lớn có lượng khách hàng lớn tương ứng, nên việc thu thập cũng như đánh giá dữ liệu sẽ khó khăn vất vả hơn các ngân hàng lớn. “Vì thế, đối với việc áp dụng quy định tại Thông tư 41 không có phân biệt quy mô ngân hàng lớn hay nhỏ mà là dữ liệu ngân hàng đó được thu thập, đánh giá tốt hay không”, TS. Nguyễn Trí Hiếu - chuyên gia tài chính nhận định.

Một thách thức đối với tất cả các ngân hàng được nhắc đến nhiều nhất trong áp dụng Basel II là hệ số an toàn vốn tối thiểu (CAR). Theo yêu cầu của NHNN ở Thông tư 41, kể từ ngày 1/1/2020, các TCTD phải thường xuyên duy trì hệ số CAR tối thiểu là 8%. Tuy về mặt con số thấp hơn so với tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu quy định hiện tại là 9% (Thông tư 36) nhưng cách tính tại Thông tư 41 rất chặt chẽ. Nếu như rủi ro trong Thông tư 36 tập trung vào tín dụng, thì theo yêu cầu của Thông tư 41, ngoài rủi ro tín dụng, ngân hàng phải tính cả tài sản có rủi ro về thị trường, tài sản có về rủi ro hoạt động. Như vậy nguy cơ CAR giảm mạnh khi áp dụng quy định mới là rất lớn.

Do đó nhiều ngân hàng có hệ số CAR đang ngấp nghé mức 9 – 10% buộc phải tăng vốn. Nếu tử số không tăng, mẫu số tiếp tục phình ra sẽ đẩy hệ số CAR của các ngân hàng xuống rất thấp theo quy định Thông tư 41, TS. Nguyễn Trí Hiếu nhận định.

Tuy nhiên theo một chuyên gia ngân hàng là thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính, tiền tệ quốc gia, một số ngân hàng rất muốn tăng vốn nhưng khó thực hiện, nhất là NHTM quốc doanh đang. Điển hình là trường hợp của VietinBank đang vô cùng nan giải khi CAR của nhà băng này dưới 10% và áp lực tăng vốn thì không ngừng đè nặng. VietinBank đã hết “room” để bán cổ phần cho nhà đầu tư nước ngoài. Thứ trông chờ được coi là dễ dàng hơn tăng vốn thông qua giữ cổ tức, nhưng điều này cũng chưa được cổ đông lớn nhất - Nhà nước quyết định dù kiến nghị đã được VietinBank trình từ vài năm nay.

Tất nhiên, để áp dụng quy định thông lệ tốt nhất trong quản trị rủi ro của ngân hàng tại Việt Nam việc gặp khó khăn là không tránh khỏi, đòi hỏi nỗ lực rất lớn từ các ngân hàng cũng như sự đồng lòng của các cơ quan bộ, ban ngành liên quan. Nhưng giới chuyên môn cho rằng, không vì thấy khó mà các ngân hàng cứ chần chừ đối với việc áp dụng Thông tư 41, nếu không muốn bị tụt hậu với các nước trong khu vực và trên thế giới. Bởi hiện nay Basel III đã được áp dụng tại nhiều nước kinh tế tài chính phát triển trên thế giới từ năm 2015.

Trong khi đó, Basel IV đang trong quá trình xây dựng… Ngoài cơ chế thưởng cho các ngân hàng áp dụng sớm Thông tư này, theo giới chuyên môn, cần có cơ chế phạt đối với các ngân hàng chưa nghiêm túc thực hiện để tránh hiện tượng chây ì... Làm như vậy sẽ vừa không những bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật và sự an toàn, phát triển của hệ thống, mà còn bảo đảm được sự công bằng với những nhà băng đã cố gắng hoàn thanh trước hoặc đúng hạn.

Chỉ có thể tiến lên…

Tính tới cuối năm 2018 mới chỉ có 3 ngân hàng là Vietcombank, VIB và OCB được công nhận được áp dụng Thông tư 41/2016/TT-NHNN. Thậm chí tới giữa năm, mới chỉ có thêm mấy gương mặt: ACB, MB, Techcombank, VPBank, TPBank và MSB. Bởi vậy thời điểm đó, có chuyên gia từng nói với phóng viên, trong năm 2019 chắc chỉ có khoảng chục ngân hàng hoàn thành trước thời hạn theo quy định Thông tư 41.

Tuy nhiên, các ngân hàng đã tăng tốc bứt phá về đích, để rồi đã có đến 18 ngân hàng được NHNN cấp cho “chứng chỉ” Basel 2, trong đó có 16 ngân hàng nội và 2 ngân hàng 100% vốn nước ngoài. Thậm chí, vào những ngày cuối năm 2019, VIB bất ngờ công bố đã hoàn thành triển khai cả 3 trụ cột của Basel II. Đây là ngân hàng Việt Nam đầu tiên hoàn thành sớm cả 3 trụ cột của Basel II.

Không chỉ về số lượng, danh sách ngân hàng áp dụng chuẩn Basel II cũng gây bất ngờ. Ít ai nghĩ NamABank, VietBank và Vietcapital Bank lại có thể sớm tốt nghiệp chuẩn Basel II được. Bởi đó đều là những ngân hàng quy mô nhỏ trên thị trường hiện nay, thậm chí vài năm trước còn xếp nhóm cuối về kết quả kinh doanh. Điều này cho thấy, cuộc đua Basel II không phụ thuộc vào quy mô, mà chính là chất lượng tài sản.

Tổng Giám đốc OCB Nguyễn Đình Tùng chia sẻ, không quan trọng là ngân hàng lớn hay nhỏ mà quan trọng ở việc ngân hàng đó chuẩn bị tinh thần nhập cuộc thế nào. Với OCB cũng vậy, ngân hàng phải đấu tranh tư tưởng rất lớn khi quyết định sớm áp dụng các chuẩn mực của Basel II. Vì để áp dụng quy định khắt khe của Basel II từ cơ sở thu thập dữ liệu cho đến các chỉ số an toàn vốn, ngân hàng chấp nhận dành chi phí lớn đầu tư công nghệ, nhân lực, hạn chế tăng trưởng tín dụng đảm bảo hệ số CAR theo quy định mới…

Nhưng ngân hàng cũng xác định quản trị rủi ro theo tiêu chuẩn Basel II là bước đi quan trọng để đến gần hơn với tài chính thế giới. Đồng thời giúp ngân hàng tăng cường cạnh tranh lành mạnh, minh bạch hoạt động, bảo vệ quyền lợi, tối ưu hoá hiệu quả cho cả ngân hàng và khách hàng… Do đó, ngay từ thời điểm triển khai khung quản trị rủi ro mới vào năm 2013, ngân hàng đã bắt đầu triển khai thu thập dữ liệu, nghiên cứu soạn thảo, điều chỉnh bổ sung, cải tiến gần 30 quy trình/quy định liên quan đến công tác tín dụng, dữ liệu và quản trị rủi ro...

Nhiều ngân hàng khác như TPBank đã nhanh chóng nhập cuộc chủ động nghiên cứu, thực thi Basel II, tham gia tích cực các nội dung của NHNN và Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng triển khai cho các ngân hàng thực thi Basel II như tính toán tác động định lượng, thực hiện báo cáo định kỳ triển khai... Còn tại VPBank, trong suốt 4 năm qua, đã có 82 tiểu dự án liên quan tới Basel II được thực hiện, 28 khóa đào tạo và 15 mô hình đo lường rủi ro đã được triển khai...

Theo TS. Võ Trí Thành - nguyên Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, kết quả trên cho thấy nỗ lực rất lớn của các ngân hàng Việt Nam khi họ vừa bước ra khỏi cuộc đại phẫu lớn.

…đích đến còn nhiều gian nan

Đối với áp dụng Basel II không chỉ là sự tự nguyện mà đó cũng là yêu cầu bắt buộc mà các ngân hàng phải đạt được. Bởi theo chiến lược lược phát triển ngành Ngân hàng Việt Nam, đến năm 2020 các NHTM cơ bản có mức vốn tự có theo chuẩn mực Basel II. Đến 2025, tất cả NHTM áp dụng Basel II theo phương pháp tiêu chuẩn, triển khai thí điểm Basel II theo phương pháp nâng cao. Do vậy, việc thực hiện không còn là sự lựa chọn có hay không mà chỉ là thời điểm sớm hay muộn họ phải làm.

Cũng có đôi chút tiếc nuối, bởi trong danh sách 10 ngân hàng sớm được chọn thí điểm áp dụng chuẩn mực Basel II nhưng hiện Sacombank và VietinBank vẫn chưa đạt được mục tiêu. Tuy nhiên, theo chia sẻ gần đây của lãnh đạo hai ngân hàng cho biết, việc nhận được “chứng chỉ” Basel II chỉ còn là vấn đề thời gian. Chủ tịch HĐQT Sacombank Dương Công Minh cho biết, ngân hàng đã hoàn thiện cơ chế quản trị theo Thông tư 13 và triển khai đồng bộ các dự án để ứng dụng phương pháp nâng cao của Basel II như khởi tạo, phê duyệt và quản lý cấp tín dụng; mô hình lượng hóa rủi ro tín dụng…

Còn đối với VietinBank vướng mắc nhất để triển khai Basel II chính là tăng vốn. Song mới đây, lãnh đạo ngân hàng này hé lộ, Chính phủ cũng đang sửa đổi Nghị định 91 với quan điểm đồng ý cho ngân hàng có vốn nhà nước được giữ lại lợi nhuận để tăng vốn. Nếu tăng vốn thành công, VietinBank sẽ đáp ứng được chuẩn mực về tỷ lệ an toàn vốn. Như vậy, mong muốn này chỉ có thể thành hiện thực khi họ được tăng vốn.

Trên thực tế, câu chuyện tăng vốn để đảm bảo hệ số CAR luôn là một thách thức không nhỏ đối với các ngân hàng khi muốn áp dụng chuẩn mực Basel II. Theo Basel II, tỷ lệ an toàn vốn này cần đạt mức tối thiểu 8%, tuy giảm 1% về mặt số học so với của Basel I, song việc tính toán lại phức tạp hơn. Nếu không muốn rơi vào tình trạng “báo động đỏ”, ngân hàng chỉ có cách tăng vốn tự có hoặc là giảm tổng tài sản có rủi ro để nâng hệ số CAR.

Thế nhưng, việc giảm quy mô tài sản là điều không hề đơn giản; mà tăng vốn giai đoạn này không hề dễ, khi thị trường chứng khoán suy giảm, các ngân hàng gặp khó khi lên sàn. Kêu gọi vốn từ nhà đầu tư nội thì nguồn vốn eo hẹp, còn nhà đầu tư ngoại lại khá kén chọn chỉ nhắm vào ngân hàng quy mô lớn hoặc chất lượng hoạt động thực sự tốt...

Thấu hiểu điều đó, nên để giải tỏa áp lực đáp ứng chuẩn Basel II, NHNN đã ban hành Thông tư 22/2019/NHNN quy định các giới hạn, tỷ lệ đảm bảo an toàn hoạt động cho ngân hàng, trong đó lùi thời hạn áp dụng Thông tư 41 cho tất cả các ngân hàng đến ngày 1/1/2023. Đồng tình với điều chỉnh tại Thông tư 22 của NHNN, TS. Trần Du Lịch - thành viên Tổ tư vấn của Thủ tướng cho rằng, sự điều chỉnh là cần thiết, không tạo sốc cho thị trường mà để các ngân hàng tự phấn đấu đi lên.

Nhưng giới chuyên môn cho rằng, đó chỉ là giải pháp tình thế chứ không thể là kế lâu dài cho các ngân hàng. Việc thực hiện quy định theo chuẩn Basel II là yêu cầu bắt buộc của các ngân hàng Việt Nam nếu không muốn tụt hậu. Ngoài VIB, hiện một số ngân hàng đã bắt tay vào đầu tư triển khai trụ cột 2 và trụ cột 3 của Basel II. Còn trên thế giới, Basel III đã được áp dụng tại nhiều nước kinh tế tài chính phát triển trên thế giới từ năm 2015; Basel IV cũng đang trong quá trình xây dựng…

“Đến thời điểm này, các ngân hàng phải xác định trong cuộc chạy đua Basel II chỉ có thể là về sớm hay muộn chứ không thể không cán đích. Do vậy, nếu ngân hàng nào không tự lực thì cần phải tìm phương án sáp nhập nếu không muốn loại bỏ hoàn toàn khỏi cuộc chơi”, một chuyên gia khuyến nghị.

Để thúc các ngân hàng còn lại đẩy nhanh hơn lộ trình triển khai áp dụng chuẩn Basel II, PGS. TS. Nguyễn Khắc Quốc Bảo gợi ý: nên áp dụng cơ chế thưởng phạt để đảm bảo tính công bằng, cũng như thể hiện tính kỷ luật thị trường, thượng tôn pháp luật.

Nhìn lại chặng đường đã qua, TS. Thành nhận ra yếu tố tác động lớn đến việc áp dụng Basel II sớm hay muộn đó là nhận thức của các ngân hàng đối với Basel II. Khi ngân hàng nhận thức càng tích cực, họ sẽ càng quyết tâm theo đuổi bằng nhiều hình thức để có đủ nguồn lực phục vụ cho công cuộc cải tổ hoạt động của ngân hàng mình, sớm đạt được mục tiêu.