Gian lận thương mại: Nhận diện phương thức và cách phòng chống

	Chỉ đạo, điều hành của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ nổi bật tuần từ 05/8 - 09/8
	Bộ Công Thương cảnh báo bán hàng đa cấp trái phép tại vital4u.net

Giả mạo đủ mặt hàng

Doanh nghiệp muốn có nhãn mác “Made in Vietnam” hay kể cả nhãn mác các thương hiệu thời trang nổi tiếng thế giới để gắn lên sản phẩm của mình không mấy khó khăn. Trên phố Hàng Bồ (Hà Nội), thủ phủ của các loại nhãn mác, phụ kiện, khách muốn mua sẵn hoặc đặt in nhãn mác theo nhu cầu, số lượng bao nhiêu cũng có.

gian lan thuong mai nhan dien phuong thuc va cach phong chong

Hàng trăm chiếc máy bơm Trung Quốc bị “hô biến” thành hàng "Made in Vietnam" bị cơ quan chức năng phát hiện. (Ảnh: Tổng Cục QLTT)

“Giá chỉ khoảng 250.000 – 300.000 đồng/cọc nhãn mác dùng cho khoảng 200 sản phẩm”, một người bán hàng ở đây cho biết. Đó là lý do khiến các sản phẩm thời trang “made in Vietnam” giả mạo được bày bán tràn lan trên thị trường, dù thực chất đây là hàng Trung Quốc trôi nổi.

Với những sản phẩm quần áo, túi xách, giày dép… gian thương chỉ cần cắt mác thật, gắn mác giả như vậy. Còn với những mặt hàng cao cấp như đồ điện thì họ lại có thủ đoạn tinh vi hơn như giả mạo cả bao bì.

Tối 30/7 vừa qua, 493 chiếc máy bơm nước đang được "hô biến" từ “Made in China” thành “Made in Vietnam” chưa kịp lưu thông ra thị trường đã bị Đội Quản lý thị trường (QLTT) số 24 (Cục QLTT Hà Nội) phối hợp với Công an huyện Hoài Đức (Hà Nội) thu giữ.

Đại diện Công ty cổ phần thiết bị điện 368 khai nhận, sau khi nhập khẩu trực tiếp lô máy bơm có xuất xứ từ Trung Quốc, doanh nghiệp này đã thay đổi nhãn dán của 166 máy bơm nước thành: “Máy bơm nước thông minh model SMTN 220A” sau đó dán nhãn “Made in Vietnam”. Sau khi cải biến sản phẩm thành hàng Việt Nam sản xuất, doanh nghiệp này đã đóng toàn bộ lô hàng vào thùng carton do công ty đặt in có nội dung: “Công ty cổ phần thiết bị điện 368, địa chỉ An Khánh, Hoài Đức, Hà Nội, Việt Nam”.

Trước đó, vào tháng 6/2019, cơ quan QLTT TP Hồ Chí Minh đã kiểm tra và bắt giữ lô hàng của một doanh nghiệp tại quận 6 với gần 10.000 sản phẩm cặp lồng, ấm pha trà, bát inox các loại không có hóa đơn chứng từ; hơn 2.000 vỏ micro trôi nổi, hơn 600 bộ tách trà không hóa đơn chứng từ nhưng lại ghi trên sản phẩm dòng chữ “Hang Viet Nam”, cùng gần 2 triệu sản phẩm đồ sứ không nhãn hiệu… Nhiều sản phẩm gia dụng khác như nồi cơm điện, đồ điện gia dụng, phụ tùng xe máy, xe đạp… cũng bị giả mạo “Made in Vietnam” bị cơ quan hải quan bắt giữ.

Với những sản phẩm nhập khẩu (hoặc nhập lậu) nguyên chiếc và thay đổi nhãn xuất xứ Việt Nam thì cơ quan chức năng có thể dễ dàng xác minh như vậy. Tuy nhiên, với những mặt hàng chế biến, chế tạo trong nước, đòi hỏi phải lắp ráp từ nhiều thành phần, linh kiện nhập khẩu, thì việc xác minh xuất xứ hàng hóa “made in Vietnam” không phải là dễ dàng.

Triển khai việc truy xuất nguồn gốc

Tổng Cục trưởng Tổng Cục QLTT Trần Hữu Linh cho biết, hiện nay trên thị trường tồn tại khá phổ biến hiện tượng gắn mác "Made in Vietnam" nhưng thực chất không sản xuất ở Việt Nam. Các mặt hàng chủ yếu là rau củ quả, hàng dệt may, giày dép, đồ chơi trẻ em...

“Nguyên nhân chủ yếu của tình trạng trên là do xu hướng người Việt chuộng hàng Việt nhiều hơn; doanh nghiệp muốn lẩn tránh, trốn thuế; phân phối, tiêu thụ dễ dàng và chưa có chế tài xử lý nghiêm”, Tổng cục trưởng Trần Hữu Linh cho biết và đề xuất tăng cường hậu kiểm và có biện pháp lâu dài về mặt công nghệ giúp truy xuất nguồn gốc.

Theo ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), trong kế hoạch triển khai Đề án Truy xuất nguồn gốc hàng hóa thì vấn đề tăng cường nhân lực rất quan trọng. Hiện tại, Cục đã đẩy mạnh việc thực hiện C/O (Giấy chứng nhận xuất xứ nguồn gốc của hàng hóa) điện tử và hướng tới không sử dụng C/O giấy.

Kiểm tra hàng hóa nhập khẩu qua cửa khẩu Hữu Nghị (Lạng Sơn). Ảnh: BCĐ 389 Quốc gia.

Tuy nhiên, có một thực tế là lực lượng QLTT chỉ có thể kiểm tra, bắt giữ hàng hóa nhập lậu, không có hóa đơn chứng từ giả mạo hàng Việt. Còn hàng hóa sản xuất trong nước, gắn nhãn “Made in Vietnam” thì chưa có căn cứ xác minh xuất xứ đó có đúng hay không.

Ông Trần Thanh Hải cho biết, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật Việt Nam chưa có quy định về việc gắn nhãn “hàng Việt Nam”, “hàng hóa sản xuất tại Việt Nam” với hàng hóa sản xuất, lưu thông trong nước. Các quy định hiện hành dù đang được hoàn thiện để phù hợp với thực tế sản xuất và kinh doanh hàng hóa tại Việt Nam nhưng phạm vi điều chỉnh chủ yếu là yêu cầu ghi nhãn hàng hóa, bảo hộ chỉ dẫn địa lý và xây dựng thương hiệu.

“Do đó, người tiêu dùng trong nước không có căn cứ để phân biệt thế nào là hàng “Made in Vietnam” và họ đang sử dụng hàng “Made in Vietnam” trên cơ sở tự nhận biết hoặc tin tưởng vào các nhãn hàng”, ông Hải cho hay.

Đây là một trong những nguyên nhân khiến hàng hóa “đội lốt” xuất xứ Việt Nam có đất sống. Bộ Công Thương hiện đang lấy ý kiến người dân, doanh nghiệp về dự thảo Thông tư quy định tiêu chuẩn hàng hóa, sản phẩm của Việt Nam; hàng hóa, sản phẩm sản xuất tại Việt Nam để áp dụng cho hàng lưu thông trong nước. Khi văn bản được ban hành sẽ là cơ sở để xác minh xuất xứ của sản phẩm hàng hóa, ngăn chặn tình trạng gian thương giả mạo xuất xứ, lừa dối người tiêu dùng.

Có thể thấy, tính trạng gian lận xuất xứ hàng hóa của các doanh nghiệp ngoại vào Việt Nam hay của các doanh nghiệp, nhà sản xuất nội trá hình hàng nhập ngoại bằng hàng mang nhã mác "Made in Vietnam" đang gây hậu quả nghiêm trong đến niềm tin của người tiêu dùng trong nước cũng như uy tín của các doanh nghiệp làm ăn chân chính.

Ở một góc độ khác, tình trạng các doanh nghiệp ngoại nhái mác hàng Việt Nam để hưởng các chính sách ưu đãi thuế khi xuất khẩu nước ngoài cũng gây ra những hậu quả khôn lường.

Ông Âu Anh Tuấn - Quyền Cục trưởng Cục Giám sát quản lý về hải quan

Báo Điện tử TBCK dẫn nguồn báo Công an Nhân dân phỏng vấn ông Âu Anh Tuấn, Quyền Cục trưởng Cục Giám sát quản lý về hải quan - Tổng Cục Hải quan xung quanh những nội dung này:

Tình trạng giả xuất xứ Việt Nam ảnh hưởng như thế nào tới DN Việt?

Ông Âu Anh Tuấn: Trong quá trình quản lý, giám sát, kiểm tra sau thông quan, Tổng cục Hải quan đã phát hiện một số phương thức, thủ đoạn gian lận, giả mạo xuất xứ, ghi nhãn hàng hóa không đúng quy định, chuyển tải bất hợp pháp hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu. Hành vi nêu trên ngoài việc gây ảnh hưởng không nhỏ đến các DN làm ăn chân chính, người tiêu dùng Việt Nam, còn gây thiệt hại cho nền kinh tế quốc gia.

Tổng Cục Hải quan đã phối hợp tham gia với cơ quan chống gian lận thuộc Ủy ban Châu Âu (OLAF), cơ quan điều tra của các nước như Thổ Nhĩ Kỳ, Hoa Kỳ, Canada… tiến hành điều tra một số mặt hàng nghi ngờ gian lận, giả mạo xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp tại Việt Nam.

Bên cạnh đó, các nước trong khu vực và trên thế giới đã có những thay đổi lớn về chính sách thương mại theo xu hướng bảo hộ mậu dịch như tăng thuế, áp dụng hàng rào kỹ thuật để bảo hộ sản xuất trong nước. Đặc biệt, cuộc chiến tranh thương mại Mỹ -Trung Quốc có tác động nhất định đến hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam.

Dự báo hàng hóa từ các nước bị áp mức thuế suất cao có khả năng sẽ tìm cách chuyển tải bất hợp pháp vào Việt Nam, giả mạo xuất xứ Việt Nam sau đó xuất khẩu vào thị trường Hoa Kỳ, châu Âu, Nhật Bản… để lẩn tránh mức thuế suất cao do các nước này áp dụng. Hành vi này dẫn đến nguy cơ hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam bị các nước điều tra, áp thuế chống bán phá giá, thuế tự vệ, thuế trợ cấp, gây thiệt hại cho các nhà sản xuất Việt Nam, làm mất uy tín trên thị trường quốc tế hoặc bị hạn chế xuất khẩu vào các thị trường này.

Một số thủ đoạn gian lận phổ biến hiện nay.

Ông Âu Anh Tuấn: Trong thời gian vừa qua, tình trạng hàng giả gắn mác “Made in Vietnam” có diễn biến phức tạp. Các phương thức, thủ đoạn gian lận, giả mạo xuất xứ, ghi nhãn hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu ngày càng tinh vi, mức độ phức tạp, diễn biến khó lường gây khó khăn cho công tác quản lý, giám sát của các cơ quan quản lý Nhà nước.

Theo đó, các hành vi gian lận như: Hàng hóa được sản xuất ở nước ngoài khi nhập khẩu về Việt Nam đã ghi sẵn dòng chữ “Made in Vietnam” hoặc trên sản phẩm và/hoặc bao bì sản phẩm, phiếu bảo hành đều ghi bằng tiếng Việt các thông tin về nhãn hiệu, địa chỉ trụ sở, trang web, trung tâm bảo hành tại Việt Nam để tiêu thụ nội địa hoặc xuất khẩu.

Hàng hóa nhập khẩu từ nước ngoài, dán nhãn hàng hóa hoặc ghi xuất xứ hàng hóa được sản xuất tại nước ngoài nhưng khi đưa ra lưu thông, tiêu thụ nội địa thì nhãn hàng hóa dán trên bao bì/sản phẩm được bóc dễ dàng mà không ảnh hưởng đến bao bì hoặc sản phẩm và được thay nhãn mới ghi “Made in Vietnam” hoặc “sản xuất tại Việt Nam” hoặc “xuất xứ Việt Nam”.

Hàng hóa nhập khẩu từ nước thứ 3 về Việt Nam, không trải qua công đoạn sản xuất, gia công mà chỉ thay đổi nhãn mác, xuất xứ thành hàng hóa có xuất xứ Việt Nam để xuất khẩu sang các nước như Hoa Kỳ, Châu Âu, Trung Quốc, Đài Loan, Hồng Kông…

Lợi dụng văn bản quy phạm pháp luật chưa bắt buộc dán nhãn phụ ngay tại khâu thông quan (phải dán nhãn phụ trước khi đưa ra lưu thông trên thị trường) để nhập khẩu các mặt hàng có thương hiệu nổi tiếng, sau đó thay đổi nhãn mác, bao bì, tên thương hiệu để tiêu thụ nội địa.

Doanh nghiệp Việt Nam (bao gồm cả doanh nghiệp FDI) nhập khẩu hàng hóa/nguyên vật liệu để sản xuất, gia công xuất khẩu nhưng hàng hóa không trải qua công đoạn gia công, sản xuất hoặc chỉ trải qua công đoạn gia công, sản xuất hoặc lắp ráp đơn giản không đáp ứng tiêu chí xuất xứ theo quy định nhưng khai xuất xứ Việt Nam (ghi xuất xứ Việt Nam trên nhãn hàng hóa) hoặc hợp thức hóa bộ hồ sơ để xin cấp giấy chứng nhận xuất xứ của Việt Nam (Certificate of Origin).

Lợi dụng cơ chế thành lập nhiều công ty, mỗi công ty nhập khẩu một số linh kiện, phụ tùng để lắp ráp hoặc bán linh kiện cho công ty khác thực hiện gia công, lắp ráp công đoạn đơn giản không đáp ứng tiêu chí xuất xứ theo quy định nhưng vẫn ghi sản xuất tại Việt Nam hoặc xuất xứ Việt Nam để tiêu thụ tại thị trường trong nước nhằm đánh lừa người tiêu dùng hoặc xuất khẩu.

Không ghi xuất xứ trên nhãn gốc của hàng hóa nhập khẩu sau đó trước khi lưu thông thì bổ sung nhãn phụ (Made in Vietnam)...

Hàng hóa giả xuất xứ Việt Nam tập trung vào mặt hàng nào nhiều nhất?

Ông Âu Anh Tuấn: Sai phạm về giả xuất xứ Việt Nam đối với cả hàng xuất khẩu và nhập khẩu đồng thời gian lận xuất xứ cũng xẩy ra đối với mọi loại hình xuất nhập khẩu, tạm nhập tái xuất, chuyển tải… do vậy không loại trừ bất kể một thủ tục hải quan nào đối với hành vi gian lận xuất xứ. Chúng tôi đang rà soát các mặt hàng xuất khẩu tăng đột biến để có biện pháp kiểm soát phù hợp như đối với mặt hàng gỗ ván ép, xe đạp điện, tấm dán /phủ có họa tiết đá hoa cương…

Theo tôi, một số nhóm mặt hàng có nguy cơ gian lận, giả mạo xuất xứ cao gồm: Nhóm hàng dệt may; da giày và túi xách; máy vi tính; điện tử và linh kiện; điện gia dụng và linh kiện; điện thoại và linh kiện; nhôm và các sản phẩm từ nhôm; sắt thép và các sản phẩm sắt thép; xe đạp, xe đạp điện và linh kiện của xe đạp, xe đạp điện; gỗ và các sản phẩm gỗ.

Trước thực trạng trên, ngành Hải quan kiểm soát vấn đề này như thế nào? Và ông có khuyến nghị gì đối với doanh nghiệp sản xuất trong nước và người tiêu dùng?

Ông Âu Anh Tuấn: Để ngăn chặn tình trạng gian lận xuất xứ, bảo vệ người tiêu dùng trong nước, Tổng Cục Hải quan đã có Công văn số 3083/TCHQ-GSQL ngày 20-5-2019 và Công văn số 263/TCHQ-ĐTCBL ngày 12-6-2019 yêu cầu Cục trưởng Cục Hải quan các tỉnh, thành phố chỉ đạo các Chi cục Hải quan trực thuộc tăng cường công tác kiểm tra, xác định xuất xứ, nhãn mác hàng hóa nhập khẩu theo đúng quy định.

Đối với hàng hóa được nhập khẩu từ Trung Quốc, khi kiểm tra hồ sơ lô hàng, kiểm tra thực tế hàng hóa (nếu có) yêu cầu công chức hải quan thực hiện kiểm tra cụ thể tên hàng, xuất xứ hàng hóa, nhãn hàng hóa phải phù hợp với tên hàng, xuất xứ hàng hóa trong bộ hồ sơ lô hàng nhập khẩu, giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (nếu có).

Bên cạnh đó, ngành hải quan thực hiện phân tích, đánh giá số liệu để kịp thời phát hiện các mặt hàng, doanh nghiệp nhập khẩu, xuất khẩu tăng đột biến các mặt hàng trùng với các mặt hàng bị áp chống bán phá giá hoặc đang điều tra... để thực hiện kiểm tra, giám sát, ngăn chặn tình trạng gian lận, giả mạo xuất xứ, ghi nhãn, chuyển tải bất hợp pháp.

Tôi cho rằng, các DN cần nâng cao năng lực sản xuất, đón đầu và tham gia các chuỗi cung ứng của các DN nước ngoài. Thúc đẩy đầu tư, mở rộng quy mô sản xuất, tăng công suất để phục vụ sản xuất; Đồng thời, DN cần nâng cao nhận thức, năng lực thực thi các quy định của pháp luật về phòng vệ thương mại, quy tắc xuất xứ, nhãn mác, nâng cao tính tuân thủ pháp luật để thực hiện đúng các quy định của pháp luật và xuất xứ, nhãn mác hàng hóa.

Khuyến nghị các nhà sản xuất trong nước không tiếp tay cho hoạt động chuyển tải hàng hóa từ các nước đang bị áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại sang Việt Nam để tiêu thụ nội địa hoặc xuất khẩu đi nước thứ 3, đồng thời phải thực hiện quản trị tốt việc lưu trữ các chứng từ về nguồn gốc xuất xứ của nguyên liệu, sản phẩm.

Về phía người tiêu dùng trước khi mua hàng hóa nên tìm hiểu kỹ về tên hàng, tên thương hiệu, tên địa chỉ, người sản xuất; nên lựa chọn nhưng sản phẩm có uy tín, có chất lượng, có thương hiệu.