Thứ "đặc sản" đang dần biến mất khỏi đô thị, nhưng từng nuôi sống cả ký ức Việt

Tiếng rao: Nhịp sống riêng của đô thị Việt

Giữa thành phố ồn ào, đôi khi những thanh âm mộc mạc vang lên như kéo người ta ra khỏi guồng quay hối hả: “Ai bánh giò nóng đê…”; “Bắp luộc đây, bắp ngô ngọt đây…”

Không cần bản nhạc nền, không sân khấu nhưng tiếng rao của gánh hàng rong lại có sức vang đến kỳ lạ. Đó là tiếng gọi quen thuộc đánh thức ký ức, là nhịp đập nhè nhẹ lẫn vào đời sống thị dân. Mỗi khu phố, con hẻm lại có một tiết tấu riêng, được dệt nên từ những tiếng rao đều đặn, ngày qua ngày, năm này qua năm khác.

Gánh hàng rong là nơi thành thị và nông thôn gặp gỡ – nơi đôi quang gánh, chiếc xe đẩy chở theo sản vật của làng quê, cập bến tạm thời giữa phố phường hiện đại. Từ những bó rau mớ cá cho đến bánh tráng trộn, bún riêu, nước mía, mỗi món ăn là một mảnh nhỏ của bản đồ ẩm thực bình dân, nhưng lại khơi gợi cả một miền ký ức.

Bản sắc đô thị từ những điều không tên

Không bảng hiệu, không biển quảng cáo, không ánh đèn lung linh, gánh hàng rong vẫn hiện diện đầy bản lĩnh giữa đô thị. Ở đó không chỉ có những người buôn bán, mà còn có sự chuyển động không ngừng của một nền văn hóa “sống tạm – sống di động” đã thành quen thuộc với người Việt suốt hàng thế kỷ.

Ở Hà Nội, gánh bún riêu, bún mọc buổi sáng bên vỉa hè đôi khi còn được khách chọn thay cho quán ăn cố định. Ở TP.HCM, một xe bánh tráng trộn trước cổng trường học có thể tồn tại hàng chục năm, trở thành địa chỉ quen thuộc của nhiều thế hệ học sinh. Gánh hàng rong vì thế không chỉ tồn tại mà sống cùng đô thị, theo cách riêng, mềm mại mà bền bỉ.

Gánh hàng rong và ký ức tập thể

Khi nói đến bản sắc đô thị Việt, người ta thường nhắc đến hồ Gươm, chợ Bến Thành, cầu Rồng… Nhưng ít ai nhận ra, chính những hình ảnh quen thuộc như chiếc xe nước mía, gánh xôi sáng hay tiếng rao chè đêm mới là thứ bền lâu hơn cả, bởi chúng tồn tại trong ký ức người dân, không cần được dựng lên bằng bê tông hay thép.

Gánh hàng rong vì thế là “ký ức di động”, nó không ở yên một chỗ nhưng lại in hằn vào trí nhớ thị dân góp phần định hình nên bản sắc đô thị theo một cách khiêm nhường nhưng dai dẳng.

Lưu giữ di sản đô thị

Trong quá trình đô thị hóa, đặc biệt là tại các thành phố lớn gánh hàng rong ngày càng bị thu hẹp không gian tồn tại.

Tuy nhiên, gánh hàng rong không chỉ là một di sản cần lưu giữ mà còn là cơ hội để phát triển kinh tế – văn hóa – du lịch bền vững. Ở nhiều đô thị châu Á, hàng rong đã trở thành một “di sản sống” hấp dẫn du khách. Việt Nam có thể học hỏi và áp dụng những mô hình tương tự như:

Chợ hàng rong buổi sáng: Nơi khách du lịch có thể tìm hiểu và trải nghiệm ẩm thực đa dạng của địa phương.

Khu phố đi bộ có xe đẩy bán món ăn truyền thống: Vừa giữ gìn nét văn hóa, vừa tạo không gian vui chơi, khám phá.

Không gian trưng bày ảnh, âm thanh về tiếng rao xưa cũ: Giúp thế hệ trẻ hiểu hơn về một phần ký ức đô thị đã qua.

Không mang dáng dấp lộng lẫy như các công trình kiến trúc hay di tích văn hóa, gánh hàng rong âm thầm tồn tại như một biểu tượng không lời nhưng sống động nhất của đô thị Việt Nam. Nó là nơi hội tụ của bản sắc, ký ức và cả những khát vọng mưu sinh.

Gánh hàng rong – nếu nhìn bằng đôi mắt của ký ức và cảm thức đô thị, không chỉ là một nét xưa mà còn là hạt giống cho một tương lai sống động, nhân văn và bản địa hóa trong từng ngõ phố Việt.