Ngôi cổ tự gần 400 năm tuổi, trải rộng 58.000m²: Kiến trúc “nội công ngoại quốc”, gác chuông đẹp nhất Việt Nam

Cổ tự trấn vùng châu thổ, ẩn chứa tinh hoa nghệ thuật

Nằm bên dòng chảy hiền hòa ở xã Duy Nhất, huyện Vũ Thư (Thái Bình), chùa Keo, hay còn gọi Thần Quang Tự, là một trong những cổ tự danh tiếng của vùng đồng bằng Bắc Bộ. Được xây dựng từ năm 1632 dưới thời Lê Trung Hưng, ngôi chùa gần 400 năm tuổi này là một trong 10 công trình kiến trúc cổ tiêu biểu của Việt Nam, nổi bật với sự bảo tồn gần như nguyên vẹn nét kiến trúc cổ qua nhiều thế kỷ.

Từ lâu, dân gian vẫn quen gọi đây là “chùa Keo trên” để phân biệt với chùa Keo dưới ở Nam Định. Trải trên khuôn viên rộng tới 58.000m², chùa gồm 17 công trình với 128 gian, nổi bật với kết cấu kiến trúc đặc trưng “Nội công ngoại quốc”, một nghệ thuật bố cục không gian độc đáo của chùa Việt, nghĩa là kiến trúc bên trong có hình chữ Công (工), bên ngoài có hình chữ Quốc (国).

Kiệt tác kiến trúc và những bảo vật quốc gia

Điểm nhấn nổi bật nhất tại chùa Keo chính là gác chuông – một công trình kiến trúc gỗ thuần Việt, cao ba tầng, mái chồng diêm, được xem là tuyệt tác kiến trúc thời Hậu Lê. Gác chuông không chỉ mang giá trị mỹ thuật mà còn là minh chứng cho tài nghệ xây dựng và kỹ thuật dựng gỗ đỉnh cao của các nghệ nhân xưa.

Bước qua Tam quan nội, du khách sẽ được chiêm ngưỡng bộ hai cánh cửa gỗ chạm hình rồng, được tạo tác vào thế kỷ XVII, hiện đã được công nhận là bảo vật quốc gia (năm 2017). Mỗi cánh cửa là một tuyệt phẩm chạm khắc: rồng lớn vươn mình chầu về trung tâm, rồng nhỏ, hình nghê hiện lên sống động, mềm mại trong từng đường nét, thể hiện sinh động tinh thần thời đại Lê Trung Hưng.

Không chỉ có vậy, chùa Keo còn lưu giữ bảo vật quốc gia thứ hai – một chiếc hương án (bàn thờ), tinh xảo đến từng chi tiết. Được công nhận là bảo vật năm 2021, hương án này gây ấn tượng bởi nghệ thuật điêu khắc công phu, đối xứng, tỉ mỉ đến từng đường nét hoa văn. Đặc biệt, phần chân hương án được thiết kế sáng tạo với hệ thống bánh xe đá và trục gỗ, giúp di chuyển nhẹ nhàng mà vẫn bảo vệ được kết cấu nguyên bản qua hàng trăm năm.

Kho tàng di sản sống động giữa miền quê lúa

Không gian khu chùa Phật hội tụ nhiều pho tượng Phật quý giá từ thế kỷ XVII–XVIII như: Tượng Tuyết Sơn, La Hán, Quan Thế Âm Bồ Tát... Các dãy hành lang Đông và Tây gồm 33 gian mỗi bên, mái ngói rêu phong, bao bọc quanh khu chính điện, tạo thành một tổng thể hài hòa, tĩnh tại. Toàn bộ quần thể hợp thành hình chữ Quốc – một bố cục độc đáo vừa trang nghiêm vừa cân đối.

Hiện tại, chùa Keo còn lưu giữ tới 197 di vật, cổ vật quý giá, bao gồm các tác phẩm bằng gỗ, đá, đồng phản ánh lịch sử gần bốn thế kỷ thăng trầm của ngôi cổ tự. Từ những bức tượng, phù điêu, mảng chạm gỗ đến các bộ khí cụ lễ Phật, tất cả đều mang giá trị nghệ thuật, lịch sử và văn hóa đặc sắc.

Năm 2012, quần thể chùa Keo được chính thức xếp hạng là Di tích Quốc gia đặc biệt – ghi nhận những giá trị to lớn về văn hóa, lịch sử mà chùa đã gìn giữ suốt bao đời.

Ngày nay, giữa vùng đồng bằng lúa chín mênh mang, chùa Keo Thái Bình vẫn lặng lẽ như một chứng nhân lịch sử, nơi lưu giữ hồn cốt và tinh hoa nghệ thuật kiến trúc Việt. Mỗi mùa lễ hội hay dịp đầu xuân, từng bước chân Phật tử và du khách lại tìm về đây, không chỉ để lễ Phật, chiêm bái mà còn để cảm nhận nét đẹp trầm mặc, an yên giữa chốn cổ tự ngàn năm tuổi.