Có một ngôi chùa độc đáo ở Thành Nam: Mái vòm như nhà thờ và lưu giữ một báu vật lớn bậc nhất Việt Nam
Ở Nam Định có ngôi chùa “không giống ai” với mái vòm tựa nhà thờ và quả chuông trăm năm tuổi chưa từng đánh, gợi tò mò ngay từ cái nhìn đầu tiên.
Kiến trúc vừa Phật giáo vừa mang dáng dấp nhà thờ
Cách trung tâm Hà Nội khoảng 120km, chùa Cổ Lễ (xã Cổ Lễ, huyện Trực Ninh, tỉnh Nam Định) là một điểm đến không chỉ nổi tiếng với người dân thành Nam mà còn thu hút đông đảo du khách gần xa nhờ kiến trúc đặc biệt hiếm có: vừa cổ kính vừa hiện đại, vừa thuần Việt lại pha sắc Tây phương.
Theo sử sách, chùa Cổ Lễ có tên tự là Thần Quang Tự, được khởi dựng từ thời Lý – nơi thờ Phật và Đức thánh tổ Nguyễn Minh Không, một trong những nhân vật truyền thuyết gắn với y thuật cổ truyền và sự nghiệp “dân sinh – dân trí” tại vùng đồng bằng Bắc Bộ.
Đến đầu thế kỷ XX, dưới sự dẫn dắt của sư tổ Phạm Quang Tuyên, chùa được trùng tu và mở rộng, hình thành nên một quần thể kiến trúc tâm linh độc đáo trải dọc theo trục Đông – Tây với nhiều công trình như cổng tam quan, tháp Cửu phẩm liên hoa, cầu cuốn, phủ Mẫu, Phật giáo hội quán, Linh Quang từ…
Kết cấu “tiền Phật – hậu Thánh” và nét chấm phá Gothic
Điều khiến chùa Cổ Lễ trở nên khác biệt chính là sự kết hợp giữa văn hóa Phật giáo phương Đông và kiến trúc phương Tây. Trần vòm, cửa hình cung, bức họa bích họa rực rỡ bên trong ngôi chánh điện khiến không ít người lần đầu bước vào lầm tưởng đang lạc trong một thánh đường Thiên Chúa giáo kiểu Gothic.
Tuy vậy, các họa tiết, phù điêu và hoa văn vẫn mang đậm tinh thần Việt, tạo nên một tổng thể hài hòa và cuốn hút. Cũng vì sự đặc biệt đó mà chùa Cổ Lễ được đánh giá là một trong những ngôi chùa có kiến trúc độc đáo nhất Việt Nam.
Tháp Cửu phẩm liên hoa và “báu vật không vang tiếng”
Điểm nhấn nổi bật nhất trong khuôn viên chùa là tháp Cửu phẩm liên hoa – công trình cao 32m gồm 9 tầng hình hoa sen, tượng trưng cho cửu trùng thiên giới. Bên trong là cầu thang xoắn ốc với 98 bậc dẫn lên đỉnh, cho phép du khách phóng tầm mắt ra toàn cảnh làng quê Trực Ninh thanh bình.
Một báu vật khác làm nên danh tiếng chùa Cổ Lễ là Đại Hồng Chung – quả chuông cổ cao 4,2m, đường kính 2,2m, dày tới 8cm và được đúc vào năm 1936. Trong quá trình đúc chuông, nhiều phật tử đã cúng tiến vàng bạc, nữ trang để hòa vào đồng, tạo nên một biểu tượng tâm linh lẫn vật chất có giá trị hiếm có.
Thế nhưng, điều khiến quả chuông trở nên huyền bí hơn là việc chưa từng ngân vang một lần nào. Trong thời kỳ kháng chiến, để tránh địch phá hoại, chuông đã được ngâm dưới hồ suốt gần 20 năm, đến năm 1954 mới được trục vớt và đặt trên bệ đá. Từ đó đến nay, nó vẫn nằm đó – như một chứng tích thầm lặng của lịch sử.
Không chỉ nổi bật bởi kiến trúc và cổ vật, chùa Cổ Lễ còn là nơi diễn ra một trong những lễ hội Phật giáo – dân gian đặc sắc nhất vùng châu thổ Bắc Bộ. Lễ hội thường tổ chức từ ngày 13 đến 16/9 âm lịch hằng năm, nhằm tưởng nhớ Đức thánh tổ Nguyễn Minh Không – người được xem là ông tổ nghề đúc đồng, chữa bệnh, dạy dân canh tác và truyền bá Phật pháp.
Trong dịp này, chùa thu hút hàng vạn người từ khắp nơi đổ về dự hội. Các hoạt động diễn ra sôi nổi gồm:
Lễ rước Phật và Đức thánh tổ
Tái hiện nghi thức diễn xướng tâm linh
Trò chơi dân gian và hội bơi chải truyền thống trên sông
Lễ dâng hương – tụng kinh cầu an
Năm 1988, chùa Cổ Lễ được công nhận là Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia. Đến năm 2023, lễ hội chùa Cổ Lễ chính thức được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia – khẳng định vai trò và giá trị bền vững của ngôi chùa trong đời sống văn hóa tín ngưỡng người Việt.
Chùa Cổ Lễ không chỉ là nơi tìm về sự tĩnh lặng và chiêm nghiệm mà còn là địa chỉ khám phá lịch sử, kiến trúc và văn hóa dân gian miền Bắc.
Nếu có dịp ghé Nam Định, đừng chỉ dừng chân ở Phủ Dày hay chùa Keo Hành Thiện, mà hãy rẽ một chút về Trực Ninh, để lặng ngắm mái vòm, tháp cổ, hồ sen, quả chuông trăm năm chưa từng ngân – và cảm nhận một phần rất khác, rất riêng của “thành Nam” trong chiều sâu văn hóa tâm linh Việt.