Dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam sẽ hoàn thành đúng tiến độ nếu triển khai hiệu quả nhiệm vụ này

Dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam: Giải phóng mặt bằng là nút thắt then chốt

Lãnh đạo Bộ Xây dựng nhận định, trong công tác đầu tư xây dựng nói chung – đặc biệt tại các đô thị lớn giải phóng mặt bằng luôn là thách thức lớn, là điểm nghẽn thường trực của các dự án trọng điểm. Con số đáng chú ý: 70% nguyên nhân chậm tiến độ các dự án xuất phát từ công tác giải phóng mặt bằng. Điển hình là các tuyến metro ở Hà Nội, TP.HCM, khi các nhà thầu phải vừa thi công, vừa chờ mặt bằng được bàn giao.

Trước đây, quy định pháp lý yêu cầu phải hoàn tất phê duyệt dự án và thiết kế kỹ thuật trước khi thực hiện hồ sơ giải phóng mặt bằng. Điều này dẫn đến tình trạng chồng chéo, kéo dài thời gian, làm giảm hiệu quả đầu tư.

Rút kinh nghiệm từ các dự án trước, Chính phủ đã điều chỉnh pháp lý để cho phép thực hiện giải phóng mặt bằng trước một bước, áp dụng cho nhiều công trình trọng điểm, trong đó có dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam.

Theo đó, Bộ Xây dựng đã giao Ban Quản lý dự án đường sắt căn cứ báo cáo nghiên cứu tiền khả thi để bàn giao mốc giới cho các tỉnh. Dựa trên mốc giới này, địa phương sẽ chủ động lập Ban chỉ đạo GPMB, thực hiện kiểm đếm, lập kế hoạch tái định cư.

Cách làm này, theo Thứ trưởng Bộ Xây dựng, giúp rút ngắn thời gian GPMB từ 5–7 năm xuống còn 2 năm, như đã từng áp dụng thành công ở dự án đường bộ cao tốc Bắc – Nam giai đoạn 2.

Tiến độ thực tế và khối lượng công việc tại địa phương

Theo báo cáo, tuyến đường sắt cao tốc Bắc – Nam dài 1.541 km, điểm đầu tại ga Ngọc Hồi (Hà Nội) và điểm cuối tại ga Thủ Thiêm (TP.HCM), đi qua 20 tỉnh thành, sau sáp nhập đơn vị hành chính còn 15 địa phương. Tuyến đường cần 10.827 ha đất, với 120.836 hộ dân nằm trong vùng ảnh hưởng cần tái định cư. Dự án gồm 23 ga, trong đó có 5 ga hàng hóa.

Tính đến nay, Bộ Xây dựng đã bàn giao hồ sơ thiết kế sơ bộ và ranh giới GPMB cho 20 địa phương, làm cơ sở để xây dựng kế hoạch di dời, tái định cư và bồi thường. Các tỉnh, thành được yêu cầu thành lập Ban Chỉ đạo GPMB trước ngày 1/7/2025, hoàn tất cơ bản công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trước tháng 12/2026.

EVN cũng được giao chủ trì di dời các công trình điện từ 110 kV trở lên, hoàn thành trong cùng thời hạn.

Tuy nhiên, thách thức không nhỏ đang đến từ yếu tố lịch sử đất đai: việc xác định nguồn gốc đất, chủ sử dụng hợp pháp rất phức tạp tại nhiều vùng, có trường hợp phải truy tìm hồ sơ lâu dài. Do đó, sự đồng thuận của người dân và sự vào cuộc quyết liệt của hệ thống chính trị địa phương là điều kiện tiên quyết để đảm bảo tiến độ.

Không chỉ là kỹ thuật, mà còn là bài kiểm tra năng lực điều phối

Dự án đường sắt cao tốc không chỉ đơn thuần là công trình giao thông, mà là “phép thử năng lực điều phối giữa Trung ương và địa phương”. Từ GPMB đến quy hoạch đô thị quanh nhà ga, mọi khâu cần được thực hiện đồng bộ, tránh “đùn đẩy trách nhiệm”.

Bộ Xây dựng được yêu cầu làm việc trực tiếp với từng địa phương, nhất là tại các khu vực rừng tự nhiên, di tích, vùng dân cư đông đúc, khu vực an ninh quốc phòng để kiểm tra thực địa, lên phương án phù hợp. Địa phương cũng được phép gửi tạm phương án tái định cư lên Trung ương để xin cấp vốn trước, tránh chậm trễ vì thiếu ngân sách.

Bên cạnh đó, chính quyền tỉnh, thành cần chủ động điều chỉnh quy hoạch quanh nhà ga, nhằm tích hợp kết nối hạ tầng và tạo động lực phát triển đô thị vệ tinh.