Vì sao "vợ chồng" lại gọi nhau là "ông xã – bà xã": Thói quen thân mật hay ký ức văn hóa lâu đời?

Không ít người trong chúng ta vẫn vô tư xưng gọi “ông xã”, “bà xã” hằng ngày mà chẳng mấy khi tự hỏi: Vì sao lại là "xã"? Chữ ấy từ đâu đến? Theo các từ điển cổ, “xã” vốn không chỉ đơn giản là "làng" mà còn từng là một chức danh quan trọng trong cơ cấu làng xã thời xưa – xã trưởng.

Trong Việt Nam Tự điển của Lê Văn Đức – Lê Ngọc Trụ, “xã” là từ viết tắt của “xã trưởng” là người đứng đầu một xã, quản lý hành chính và đại diện cho nhân dân. Chức vụ này không do triều đình bổ nhiệm mà là do dân bầu, thể hiện sự tín nhiệm và vị thế trong cộng đồng. Khi người vợ nhắc đến “ông xã nhà tôi”, đó là cách bày tỏ sự tự hào về người chồng có vai vế.

Theo thời gian, cách gọi “ông xã” lan dần từ giới có chức vị sang tầng lớp dân gian, trở thành biệt hiệu gần gũi dành cho người chồng, còn “bà xã” nghiễm nhiên trở thành cách gọi người vợ. Đây là dấu ấn của sự bình dân hóa danh xưng quyền quý thể hiện sự thăng hoa của ngôn ngữ đời sống.

Ít ai biết rằng, trong Hán văn, chữ “xã” (社) còn mang ý nghĩa rộng hơn: chỉ nhóm người có cùng lý tưởng, chung chí hướng. Ví dụ như "thi xã" (hội thơ), "văn xã" (nhóm sáng tác). Trong chiều sâu ngữ nghĩa ấy, “ông xã”, “bà xã” không chỉ là người đầu ấp tay gối mà còn là tri kỷ, bạn đồng hành cả đời.

Chữ Hán "xã" được tạo thành từ hai bộ: "thần" (tượng trưng cho tâm linh) và "thổ" (biểu trưng cho đất đai, tài sản). Theo triết học phương Đông, một đời sống hạnh phúc là sự hòa hợp giữa tâm linh và vật chất. Vậy nên khi gọi vợ chồng là “xã” chính là ngụ ý về người gắn bó sâu sắc cả tâm hồn lẫn trách nhiệm với nhau.

Ngày nay, cách xưng hô “ông xã – bà xã” không còn mang nặng hàm ý xã hội hay cấp bậc, mà được gìn giữ như một nét văn hóa giao tiếp tinh tế, giàu cảm xúc. Nó vừa thể hiện sự thân mật trong hôn nhân, vừa là lời nhắc ngầm về trách nhiệm, sự gắn bó, chia sẻ giữa hai con người.

Chúng ta thường tìm kiếm ở bạn đời những phẩm chất trọn vẹn: khỏe mạnh, yêu thương, thấu hiểu, chịu khó, những yếu tố từng được gửi gắm vào chữ “xã” trong truyền thống. Khi gọi nhau là “ông xã”, “bà xã”, đó không chỉ là thói quen, mà còn là hành động văn hóa mang nhiều lớp ý nghĩa, từ lịch sử, xã hội đến tình cảm gia đình.