Không phải cao su hay keo, nông dân Quảng Trị đang làm giàu nhờ một loài cây ít ai ngờ tới

Từ cây bản địa đến sinh kế xanh của đồng bào Vân Kiều, Pa Kô

Không nằm trong nhóm cây lâm nghiệp chủ lực, nhưng cây trẩu nhiều năm qua đã trở thành nguồn sinh kế bền vững cho hàng nghìn nông dân vùng cao Quảng Trị, đặc biệt là đồng bào dân tộc Vân Kiều, Pa Kô. Trên những sườn núi dọc dãy Trường Sơn, từ Hướng Phùng, Hướng Lập, Đakrông đến Tà Rụt, cây trẩu không chỉ giúp phủ xanh đất trống, đồi núi trọc mà còn mang lại thu nhập ổn định, góp phần xóa đói giảm nghèo.

Từng là loài cây mọc rải rác trong rừng, nay trẩu được đưa về trồng xen trong vườn, nương rẫy quanh bản làng. Nhờ sức sống bền bỉ, trẩu sinh trưởng tốt cả ở những vùng đất khô cằn, dốc cao, ít phải chăm sóc, thích hợp với điều kiện canh tác của người dân miền núi.

Chị Hồ Thị Thắng (thôn Chênh Vênh, xã Hướng Phùng) cho biết gia đình có gần 100 cây trẩu trồng cách đây hơn 6 năm.

“Mỗi cây cho 15–20 kg quả, bán tươi giá khoảng 7.000 đồng/kg, phơi khô lên tới 13.000 đồng/kg. Trung bình mỗi ngày, gia đình thu được 40 kg quả, trừ chi phí lời khoảng 300.000 đồng”, chị nói.

Tương tự, chị Hồ Thị Xăm (cũng ở thôn Chênh Vênh) chia sẻ: “Cây trẩu dễ trồng, chỉ cần 3–4 năm là cho quả bói. Vụ này, dù giá giảm nhẹ còn 7.000–8.000 đồng/kg quả tươi, tôi vẫn thu được 10–15 triệu đồng”.

Theo ông Phan Ngọc Long, Phó Chủ tịch UBND xã Hướng Phùng, từ năm 2019 đến nay, nhờ dự án hỗ trợ của Ủy ban Y tế Hà Lan – Việt Nam (MCNV), địa phương đã trồng được 180 ha cây trẩu mới, phủ xanh nhiều diện tích đồi núi dốc.

“Trẩu phù hợp khí hậu địa phương, dễ chăm sóc, hiệu quả kinh tế ổn định. Tuy nhiên, điều cần thiết hiện nay là giải pháp đầu ra để tránh tình trạng trồng ồ ạt nhưng tiêu thụ khó khăn”, ông Long nói.

Hướng tới cây trồng lâm nghiệp có giá trị kinh tế cao

Toàn tỉnh Quảng Trị hiện có khoảng 3.000 ha rừng trẩu, trong đó 98% đã cho thu hoạch, năng suất ổn định từ 15–20 kg quả tươi/cây, tương đương 1.000–1.200 tấn hạt/năm. Sản phẩm chủ yếu là hạt trẩu khô, được thương lái thu mua rồi xuất khẩu thô sang Trung Quốc. Tuy nhiên, do hoạt động thu hái sơ chế còn manh mún, thủ công, giá trị gia tăng chưa cao.

Ông Phan Văn Phước, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Quảng Trị, cho biết tỉnh đang triển khai Kế hoạch 237/KH-UBND giai đoạn 2023–2026, hướng đến phát triển vùng nguyên liệu trẩu gắn với chế biến dầu trẩu. Mục tiêu đến năm 2026 là nâng năng suất quả lên 3 tấn/ha, tăng giá trị thu nhập 20%, và hình thành vùng nguyên liệu 8.320 ha vào năm 2030, cung cấp 4.000 tấn hạt trẩu/năm cho thị trường trong nước và xuất khẩu.

Theo ông Phước, ngành nông nghiệp sẽ quy hoạch vùng trồng mới hơn 5.000 ha, phát triển giống trẩu năng suất cao, đồng thời thu hút doanh nghiệp đầu tư nhà máy ép dầu quy mô từ 100–1.000 tấn dầu/năm, áp dụng công nghệ chế biến hiện đại.

“Mới đây, Công ty CP Tổng Công ty Thương mại Quảng Trị đã ký kết hợp tác với đối tác Ấn Độ phát triển chuỗi giá trị hạt và dầu trẩu. Đây là tín hiệu tích cực, mở ra hướng chuẩn hóa quy trình ép dầu trẩu theo tiêu chuẩn quốc tế, giúp sản phẩm trẩu Quảng Trị thâm nhập thị trường rộng hơn, mang lại thu nhập bền vững cho nông dân”, ông Phước nhấn mạnh.

Từ một loài cây bản địa khiêm nhường, cây trẩu đang dần khẳng định vị thế mới trong bức tranh nông nghiệp xanh Quảng Trị. Với sự đồng hành của doanh nghiệp và chính quyền, người bạn của rừng này đang giúp nông dân miền núi thoát nghèo bằng chính bàn tay mình, trên con đường phát triển bền vững.