Đường sắt cao tốc và sự “chia lại bầu trời” của hàng không nội địa
Đường sắt cao tốc xuất hiện đánh dấu một chủ nghĩa mới trong cách con người di chuyển. Cũng chính tàu cao tốc đã khiến nhiều đường bay nội địa biến mất, buộc các hãng hàng không phải tái cấu trúc để sinh tồn.
Tại Nhật Bản, tuyến đường sắt tốc độ cao Shinkansen không chỉ là một phương tiện giao thông, mà đã trở thành biểu tượng quốc gia về độ chính xác, an toàn và hiệu quả. Tuy nhiên, khi Shinkansen dần phủ sóng toàn bộ hành lang giao thông đông đúc, nó cũng vô hình trung chuyển đổi thói quen di chuyển bằng đường hàng không trong nội địa Nhật Bản.
Cuộc "cách mạng" giao thông và sự thay đổi để sinh tồn
Ra mắt từ năm 1964, tuyến đường sắt cao tốc Shinkansen đầu tiên nối Tokyo – Osaka đã nhanh chóng tạo dấu ấn với tốc độ ban đầu 210 km/h, sau này tăng dần lên tới 300 km/h. Các đối thủ hàng không quốc gia như Japan Airlines (JAL) và All Nippon Airways (ANA) bắt đầu cảm nhận sự chia sẻ từ lượng hành khách, đặc biệt là trên các đường bay "vàng" như Tokyo – Osaka hay Tokyo – Nagoya.
Tàu cao tốc Shinkansen mang lại sự tiện lợi vượt trội: Thời gian di chuyển linh hoạt, chuyến tàu đều đặn đúng giờ, và quy trình lên/xuống tàu không mất thời gian như tại sân bay. Vì vậy, rất nhiều người dân đã chọn tàu cao tốc cho những hành trình dưới 700km thay vì đi máy bay.
Trái ngược với sự thịnh hành của đường sắt cao tốc, ngành hàng không nội địa lại trở nên thất thế. Từ thập niên 1980, các chuyến bay ngắn trong nội địa Nhật Bản bắt đầu giảm số lượng hành khách. Tuyến bay Tokyo – Osaka, từng là "mỏ vàng" của các hãng hàng không như JAL và ANA, đã bị tàu cao tốc Shinkansen chiếm đến 85% thị phần.
Năm 1987, các hãng hàng không ANA bắt đầu cắt giảm nhiều chuyến bay nội địa để tập trung vào các tuyến bay quốc tế. Japan Airlines cũng không ngoại lệ, khi chịu áp lực lớn về doanh thu và tỷ suất ghế ngồi trên các đường bay ngắn.
Trước xu thế không thể đảo ngược, các hãng hàng không đã chuyển hướng sang khai thác những đường bay dài hơn, kết nối các đảo xa, và đẩy mạnh tuyến bay quốc tế. ANA tăng số chuyến đi châu Âu, châu Mỹ và Đông Nam Á, trong khi JAL thành lập liên doanh với nhiều hãng hàng không quốc tế như American Airlines hay British Airways.
Bên cạnh đó, sự hợp tác liên vùng giữa hàng không và Shinkansen cũng xuất hiện: Nhiều sân bay có tuyến tàu cao tốc kết nối trực tiếp như Haneda, Kansai, Fukuoka, giúp hành khách quá cảnh dễ dàng di chuyển hơn.
Tóm lại, sự xuất hiện đường sắt cao tốc Shinkansen đã thay đổi không chỉ giao thông mà cả cách người Nhật đặt lựa chọn trong di chuyển. Trong thời đại hạ tầng tắc nghẽn và yêu cầu thời gian ngày càng cao, tàu cao tốc đang là xu hướng tất yếu. Với Việt Nam, bài học từ Nhật Bản càng có giá trị khi quy hoạch tương lai vẫn đang mở ra.
Bài học nào từ “người tiên phong”?
Tại Việt Nam, dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam đang bước vào giai đoạn then chốt. Trong bối cảnh đó, những bài học từ các quốc gia tiên phong như Nhật Bản mang đến nhiều góc nhìn giá trị. Cụ thể, tàu cao tốc có khả năng "làm mờ" vai trò của nhiều đường bay ngắn như Hà Nội – Vinh, Hà Nội – Đà Nẵng hay TP.HCM – Nha Trang. Vì vậy, các hãng hàng không Việt cần sớm tái cơ cấu chiến lược, ưu tiên mở rộng đường bay quốc tế, đồng thời tăng cường kết nối đến các đảo và khu vực vùng sâu, vùng xa. Ngoài ra, việc đẩy mạnh hợp tác liên vùng giữa hệ thống đường sắt cao tốc và các sân bay cũng đóng vai trò then chốt trong việc tối ưu hóa lưu chuyển hành khách trên cả nước.