Đặt cược vào công nghệ Nhật làm đường sắt cao tốc 468.000 tỷ, hoàn thành không cần ngân sách

Đường sắt cao tốc 345 km

Cuối thập niên 1990, khi ý tưởng xây dựng tuyến đường sắt cao tốc được đưa ra, Đài Loan (Trung Quốc) đã nhận được nhiều đề xuất công nghệ từ các cường quốc đường sắt thế giới. Pháp với hệ thống TGV nổi tiếng, Đức đưa ra công nghệ ICE và Tây Ban Nha đề xuất dựa trên kinh nghiệm với tuyến AVE. Tuy nhiên, Đài Loan lại chọn Shinkansen – biểu tượng của Nhật Bản – nhờ khả năng vận hành ổn định trong điều kiện địa chất phức tạp và độ tin cậy cao.

Năm 2007, tuyến đường sắt cao tốc dài 345 km nối TP Đài Bắc và TP Cao Hùng chính thức đi vào hoạt động với tổng mức đầu tư 18 tỷ USD (tương đương 468.000 tỷ đồng Việt Nam). Với tốc độ tối đa 300 km/h, thời gian di chuyển giữa hai thành phố lớn chỉ còn 90 phút. Đến nay, tuyến tàu này đã vận chuyển gần 600 triệu lượt hành khách, trở thành trụ cột giao thông quốc gia, giải tỏa áp lực đường bộ và phát triển mạnh các vùng ven ga.

Hệ thống THSR (Taiwan High Speed Rail) sử dụng đoàn tàu 700T – bản nâng cấp từ tàu 700 Series Shinkansen. Tàu gồm 12 toa, chở được gần 1.000 khách mỗi chuyến, thiết kế khí động học dạng mũi nhọn giúp giảm sức cản không khí và tăng hiệu suất vận hành. Công nghệ điều khiển của THSR tuân theo chuẩn châu Âu nhưng tích hợp nhiều yếu tố tự động hóa Nhật Bản như hệ thống định vị GPS, cảm biến và kiểm soát tốc độ bằng máy tính trung tâm.

Cơ sở điều hành được đặt tại TP Đào Viên, nơi giám sát toàn bộ mạng lưới đường ray, tàu chạy và vận hành các chức năng an toàn. Thiết kế kỹ thuật của tuyến đường sắt – từ khoảng cách ray 1.435 mm cho đến hệ thống điện và biển báo – đều đạt tiêu chuẩn cao nhất thế giới.

Hoàn thành không cần ngân sách

Một trong những yếu tố khiến dự án đường sắt cao tốc Đài Loan trở thành hình mẫu toàn cầu chính là khả năng tài chính sáng tạo, trong đó chi phí ngân sách bỏ ra gần như bằng 0. Điều này đạt được nhờ mô hình kết hợp tái đầu tư đất đô thị và cơ chế đền bù mang tính “chuyển đổi lợi ích” cho người dân.

Cụ thể, Đài Loan quy hoạch khoảng 500 ha đất quanh mỗi nhà ga để phát triển khu đô thị mới. Người dân có hai lựa chọn: bán đất theo giá nông nghiệp hiện hành hoặc giao đất và nhận lại 40% diện tích đã được quy hoạch thành đất đô thị – phương án thứ hai được 100% người dân lựa chọn, bởi giá trị gia tăng sau quy hoạch cao gấp nhiều lần.

Khoảng 40% đất sau quy hoạch được đem bán đấu giá, phần còn lại dành cho công trình công cộng, tạo nguồn thu bù đắp chi phí xây dựng tuyến đường. Nhờ vậy, dù tổng vốn đầu tư lên tới 18 tỷ USD, Đài Loan không phải sử dụng vốn ngân sách, không tạo gánh nặng nợ công.

Sau khi tuyến cao tốc đi vào hoạt động, các khu vực quanh nhà ga như Đào Viên, Bản Kiều, Gia Nghĩa… đã trở thành trung tâm kinh tế – dân cư sầm uất. Mô hình TOD (Transit-Oriented Development – phát triển đô thị gắn với giao thông công cộng) này không chỉ làm giảm sự chênh lệch phát triển giữa thành thị và nông thôn mà còn thúc đẩy tăng trưởng bền vững cho cả vùng.

Bên cạnh lợi ích kinh tế, tuyến THSR còn được đánh giá cao về an toàn, chưa từng xảy ra tai nạn nghiêm trọng. Hệ thống tự động kiểm soát tốc độ, duy trì khoảng cách an toàn giữa các tàu và giám sát 24/7 bằng máy tính giúp đảm bảo an toàn tối đa cho hành khách – điều không nhiều quốc gia có thể đạt được.