Chuyên gia nói về cơ hội tái cấu trúc ngành thực phẩm–tiêu dùng khi áp thuế tiêu thụ đặc biệt

Chính sách sửa đổi thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB), dự kiến có hiệu lực từ năm 2026, đang đặt ra bài toán lớn cho các doanh nghiệp tiêu dùng – thực phẩm, đồng thời tạo ra những chuyển biến đáng kể trong cơ cấu ngành hàng.

Trao đổi với Tạp chí điện tử Kinh tế Chứng khoán Việt Nam, chuyên gia Vũ Duy Khánh – Giám đốc Trung tâm Phân tích, Công ty Chứng khoán Smart Invest đã đưa ra góc nhìn về các ngành chịu ảnh hưởng trực tiếp, mức độ lan tỏa của chính sách, cũng như những chiến lược đầu tư thích hợp trong giai đoạn tới.

Bia, rượu và nước ngọt có đường đứng trước thử thách lớn

Theo ông Khánh, hai nhóm ngành chịu ảnh hưởng mạnh nhất từ lộ trình tăng thuế TTĐB là đồ uống có cồn (bia, rượu) và nước giải khát có đường (NGK). Cụ thể, dự thảo Luật Thuế TTĐB sửa đổi – dự kiến thông qua trong tháng 5/2025 – đề xuất nâng thuế suất đối với bia và rượu bắt đầu từ năm 2026, tiến tới mức cao nhất là 100% vào năm 2030.

Với rượu trên 20 độ, thuế sẽ tăng từ 80% năm 2026 và tăng dần lên 100% theo lộ trình, trong khi bia sẽ tăng từ 80% lên 100%. Ông Khánh nhấn mạnh, mức thuế này sẽ tạo ra áp lực rất lớn cho doanh nghiệp, nhất là khi quy mô ngành đồ uống có cồn hiện đóng góp khoảng 60.000 tỷ đồng mỗi năm cho ngân sách – chiếm phần lớn nguồn thu từ TTĐB. Không chỉ doanh nghiệp sản xuất trực tiếp bị ảnh hưởng, chính sách còn gây tác động dây chuyền đến khoảng 21 ngành liên quan như nông nghiệp, bao bì, vận chuyển, dịch vụ ăn uống và lưu trú.

Thêm vào đó, thị trường tiêu dùng nội địa vẫn trong quá trình phục hồi sau đại dịch, sức mua còn yếu, trong khi giá nguyên vật liệu và chi phí đầu vào đều tăng. Việc tăng giá bán do thuế có thể khiến người tiêu dùng chuyển sang các sản phẩm không chính thức như rượu tự nấu, bia trôi nổi, khiến doanh nghiệp chính thống càng thêm khó khăn trong việc duy trì thị phần.

Không chỉ bia rượu, ngành nước giải khát có đường cũng được dự báo sẽ chịu sức ép đáng kể nếu thuế TTĐB 10% được áp dụng cho các sản phẩm có hàm lượng đường trên 5g/100ml. Theo báo cáo của Viện CIEM, ông Khánh cho biết mức thuế này có thể khiến giá trị tăng thêm của toàn ngành giảm khoảng 0,772% (tương đương 5.650 tỷ đồng), kéo theo ảnh hưởng tiêu cực đến các ngành phụ trợ như mía đường, bao bì và hệ thống phân phối bán lẻ.

Tác động chính không chỉ nằm ở chi phí tăng cao do thuế được cộng vào giá bán, giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp mà còn ở phản ứng tiêu dùng. Trong bối cảnh sức mua còn yếu, các sản phẩm nhạy cảm với giá như NGK sẽ dễ bị sụt giảm doanh số. Việc thay đổi chính sách thuế nhiều lần trong quá khứ (12 lần kể từ năm 1990 với ngành bia, rượu) cũng khiến doanh nghiệp gặp khó trong việc lên kế hoạch dài hạn.

Doanh nghiệp khó chuyển hoàn toàn gánh nặng thuế sang người tiêu dùng

Về khả năng chuyển chi phí thuế sang giá bán lẻ, ông Khánh đánh giá các doanh nghiệp có thể thực hiện được một phần, tuy nhiên không thể chuyển toàn bộ. Mức độ phụ thuộc lớn vào ba yếu tố: độ co giãn của cầu, mức độ cạnh tranh và tình hình kinh tế vĩ mô.

Đối với sản phẩm có mức cầu nhạy cảm với giá – như bia, rượu hay NGK – việc tăng giá quá mức có thể khiến người tiêu dùng chuyển sang hàng giá rẻ hoặc không chính thức, dẫn tới giảm doanh số. Trong khi đó, cạnh tranh trên thị trường ngày càng gay gắt, không chỉ từ sản phẩm nội địa mà cả hàng nhập khẩu hoặc trôi nổi, càng hạn chế khả năng định giá của doanh nghiệp.

Tình hình kinh tế hiện tại, với sức mua chưa phục hồi về mức trước dịch, cũng khiến việc tăng giá trở nên rủi ro. Chuyên gia Duy Khánh dẫn chứng, nhiều doanh nghiệp lớn trong ngành đồ uống đã ghi nhận tồn kho tăng cao và lợi nhuận giảm trung bình 10%/năm từ 2021 đến 2024. Nếu chi phí thuế bị dồn vào giá bán, nguy cơ mất khách hàng là hiện hữu và hệ quả là sụt giảm doanh thu lẫn đóng góp ngân sách.

Ngành thực phẩm thiết yếu và bán lẻ bật lên trong làn sóng siết thuế

Theo ông Vũ Duy Khánh, các ngành thực phẩm thiết yếu như sữa, bánh kẹo hoặc thực phẩm chế biến – vốn không thuộc diện chịu thuế – thường có nhu cầu tiêu dùng ổn định và ít nhạy cảm với biến động giá, do đó ít bị ảnh hưởng bởi tác động của chính sách thuế TTDB. Ví dụ, các doanh nghiệp như Vinamilk (VNM) có thể duy trì doanh thu nhờ danh mục sản phẩm đa dạng và ổn định.

Bên cạnh đó, các chuỗi bán lẻ như Thế Giới Di Động (MWG) hoặc Masan (MCH) cũng được đánh giá là ít chịu tác động hơn. Họ không chỉ phân phối nhiều sản phẩm ngoài diện chịu thuế mà còn có khả năng linh hoạt điều chỉnh cơ cấu danh mục hàng hóa để thích nghi với chính sách mới. Một nhóm khác là các doanh nghiệp sản xuất nông sản hữu cơ hoặc thực phẩm thân thiện với môi trường – vốn đang hưởng lợi từ xu hướng tiêu dùng bền vững – có thể trở thành điểm đến mới cho dòng vốn trung – dài hạn.

Trên thị trường chứng khoán, cổ phiếu của các doanh nghiệp theo đuổi thực phẩm lành mạnh, hữu cơ, ít đường hoặc đồ uống không cồn như nước khoáng, trà thảo mộc cũng được dự báo hưởng lợi gián tiếp khi người tiêu dùng chuyển hướng tiêu dùng để tránh thuế TTĐB. Ví dụ, ngoài VNM, các doanh nghiệp sản xuất nước uống không đường như Lavie (thuộc Nestlé Việt Nam) cũng có thể được hưởng lợi từ xu hướng này. Ngoài ra, cổ phiếu ngành bán lẻ như MCH và MWG có thể tận dụng lợi thế từ việc mở rộng danh mục không chịu thuế, đồng thời đón đầu nhu cầu tiêu dùng xanh ngày càng tăng. Tuy nhiên, ông Khánh lưu ý rằng số lượng doanh nghiệp nông nghiệp sạch niêm yết hiện vẫn còn rất hạn chế, chủ yếu phục vụ xuất khẩu, nên cơ hội đầu tư vẫn cần được sàng lọc cẩn trọng.

Chính sách thuế mở đường tái cấu trúc ngành theo hướng bền vững

Đánh giá dài hạn, ông Khánh cho rằng chính sách thuế TTĐB có thể trở thành động lực để ngành tiêu dùng – thực phẩm – dịch vụ chuyển dịch theo hướng bền vững. Việc đánh thuế cao với các sản phẩm có hại cho sức khỏe không chỉ là biện pháp kiểm soát hành vi tiêu dùng mà còn khuyến khích doanh nghiệp chuyển sang sản phẩm thân thiện hơn, như thực phẩm ít đường, đồ uống không cồn hoặc có nồng độ cồn thấp. Nguồn thu từ thuế TTĐB cũng có thể được tái đầu tư cho các chương trình phát triển bền vững như xóa đói giảm nghèo, bảo vệ môi trường hoặc y tế cộng đồng, góp phần thúc đẩy các mục tiêu ESG.

Tuy nhiên, những rủi ro đi kèm là không thể xem nhẹ. Việc giá sản phẩm tăng có thể dẫn đến giảm tiêu thụ, ảnh hưởng đến doanh thu và lợi nhuận của doanh nghiệp. Theo tính toán của CIEM, riêng với NGK, việc áp thuế 10% có thể khiến giá trị tăng thêm giảm khoảng 5.650 tỷ đồng và thu nhập lao động toàn nền kinh tế giảm khoảng 34.534 tỷ đồng (tương đương 0,6%). Ngoài ra, việc thay đổi chính sách thuế liên tục sẽ tạo áp lực lớn cho kế hoạch đầu tư dài hạn, ảnh hưởng đến niềm tin của nhà đầu tư trong và ngoài nước. Rủi ro hàng lậu, sản phẩm trôi nổi cũng gia tăng nếu giá sản phẩm chính ngạch bị đẩy lên quá cao.

Chiến lược đầu tư: Ưu tiên ESG, giảm tỷ trọng nhóm chịu thuế cao

Trước những biến động có thể xảy ra, ông Khánh khuyến nghị nhà đầu tư cần chủ động cơ cấu lại danh mục. Cụ thể, nên giảm tỷ trọng cổ phiếu thuộc nhóm chịu thuế TTĐB như bia, rượu (ví dụ SAB) hay nước ngọt có đường – vốn có nguy cơ sụt giảm lợi nhuận.

Thay vào đó, nên ưu tiên nhóm cổ phiếu ngành thực phẩm lành mạnh như Vinamilk (VNM), Masan (MCH) hoặc các doanh nghiệp nông nghiệp hữu cơ. Đồng thời, cần quan tâm đến các doanh nghiệp áp dụng tốt ESG – nhóm được đánh giá có khả năng thích ứng tốt với các tiêu chuẩn phát triển bền vững và có tiềm năng thu hút dòng tiền đầu tư dài hạn.