Vũ khí “nhìn xa” đến 600 km, hỏa lực cực mạnh, cùng lúc bắn hạ 36 mục tiêu trên không

Từ S-300 đến bước nhảy chiến lược mang tên S-400

Ra đời từ cuối những năm 1990, S-400 Triumf là thành quả của quá trình nâng cấp toàn diện hệ thống phòng không S-300 vốn đã nổi tiếng toàn cầu. Do Tập đoàn Almaz-Antey phát triển, S-400 chính thức gia nhập biên chế Quân đội Nga từ năm 2007, trở thành biểu tượng mới cho năng lực vũ khí phòng thủ hiện đại của nước này.

Mặc dù mang hình dáng khá giống người tiền nhiệm, S-400 là một thiết kế hoàn toàn mới từ phần cứng đến phần mềm, đặc biệt là khả năng tích hợp đồng thời nhiều loại tên lửa – một yếu tố chưa từng có trong các hệ thống phòng không trước đó. Nhờ vậy, S-400 có thể đánh chặn đa dạng mục tiêu trên không, từ UAV, máy bay chiến đấu, tên lửa hành trình đến cả tên lửa đạn đạo tầm trung. Chỉ một tổ hợp S-400 cũng đủ khả năng bảo vệ một khu vực rộng hàng trăm km.

Mái vòm hỏa lực đa lớp và radar cực nhạy

Sự vượt trội của S-400 đến từ khả năng tạo thành một mái vòm hỏa lực đa tầng, trong đó mỗi lớp phòng thủ được phụ trách bởi một dòng tên lửa riêng biệt. Tên lửa 40N6E đảm nhiệm các mục tiêu tầm xa như máy bay tàng hình hay tên lửa đạn đạo, với tầm bắn lên đến 400 km. Ở khoảng cách gần hơn, tên lửa 48N6DM chuyên xử lý máy bay ném bom và tên lửa hành trình với hiệu quả cao. Trong khi đó, các dòng tên lửa 9M96E2 và 9M96E được dùng cho mục tiêu tốc độ cao, bay thấp hoặc có khả năng cơ động mạnh, với tầm tác chiến từ 40 đến 120 km. Sự phối hợp giữa bốn loại tên lửa này cho phép S-400 đánh chặn mục tiêu từ độ cao vài mét đến trên 30 km, với tốc độ lên tới Mach 14 – nhanh hơn 17.000 km/h.

Đi cùng tổ hợp tên lửa là hệ thống radar được mệnh danh là “mắt thần” của S-400. Radar tìm kiếm tầm xa 91N6E có thể phát hiện các mục tiêu lớn ở khoảng cách 600 km. Radar điều khiển hỏa lực 92N6E đóng vai trò dẫn bắn chính xác, trong khi radar 96L6E chuyên phát hiện các mục tiêu bay thấp như UAV hay tên lửa hành trình. Nhờ hoạt động đồng thời giữa ba loại radar này, S-400 có thể theo dõi cùng lúc 300 mục tiêu và lựa chọn để tấn công 36 mục tiêu một cách chủ động – khả năng mà ít hệ thống phòng không nào trên thế giới có thể so sánh.

S-400 và vai trò địa chính trị trong thế kỷ 21

Không chỉ là một hệ thống vũ khí thuần túy, S-400 còn là một công cụ chính trị mạnh mẽ trong tay Nga. Tính đến năm 2024, hàng chục tổ hợp S-400 đã được triển khai tại các khu vực chiến lược như Moscow, Crimea, Kaliningrad và thậm chí là Syria. Các tổ hợp này thường đi kèm hệ thống phòng không tầm ngắn Pantsir-S1, tạo thành một mạng lưới phòng thủ hợp nhất, đa tầng và khó xuyên thủng.

Trên thị trường vũ khí quốc tế, S-400 là một trong những mặt hàng nổi bật nhất của Nga bất chấp các lệnh trừng phạt từ phương Tây. Trung Quốc là khách hàng đầu tiên tiếp nhận đầy đủ hệ thống này, tiếp theo là Ấn Độ với hợp đồng trị giá 5,4 tỷ USD để triển khai tại các khu vực giáp Trung Quốc và Pakistan. Một trong những thương vụ gây chú ý nhất là Thổ Nhĩ Kỳ – quốc gia thành viên NATO đã mua S-400 và bị Mỹ loại khỏi chương trình tiêm kích tàng hình F-35. Danh sách các quốc gia đang đàm phán hoặc quan tâm đến S-400 còn có Belarus, Iran, Ai Cập, Algeria và Saudi Arabia.

Ưu điểm, giới hạn và tương lai kế nhiệm

S-400 sở hữu nhiều ưu điểm nổi bật. Trước hết là khả năng phòng không tầm xa nhất trong số các hệ thống hiện có, cùng năng lực chống đa dạng mục tiêu từ máy bay tàng hình đến tên lửa hành trình. Hệ thống có thể hoạt động độc lập hoặc tích hợp vào mạng lưới phòng không rộng hơn, tùy theo yêu cầu nhiệm vụ.

Tuy nhiên, hệ thống cũng tồn tại một số hạn chế nhất định. Do không được thiết kế để chống lại tên lửa siêu vượt âm thế hệ mới như Avangard hoặc AGM-183, vai trò này sẽ được chuyển giao cho S-500 – dòng kế nhiệm đang được Nga phát triển. Bên cạnh đó, sự phức tạp trong vận hành và yêu cầu cao về đào tạo kỹ thuật cũng là thách thức đối với nhiều quốc gia sử dụng. Ngoài ra, trong môi trường tác chiến điện tử mạnh hoặc khi đối đầu với các cuộc tấn công ồ ạt, radar và khả năng phản ứng của S-400 có thể bị ảnh hưởng.

Dù vậy, giới quân sự Nga vẫn đánh giá S-400 sẽ tiếp tục giữ vai trò chủ lực trong cấu trúc phòng không quốc gia ít nhất trong một thập kỷ tới. Không chỉ là lá chắn chiến lược, S-400 còn là một biểu tượng cho ảnh hưởng toàn cầu ngày càng rõ rệt của Nga trong lĩnh vực công nghệ vũ khí và chính trị quốc tế.