Vũ khí nằm sâu dưới lớp băng, không bắn, không nổ nhưng vẫn khiến cả thế giới dè chừng

Mạng lưới "vũ khí" khổng lồ dưới lớp băng

Một hệ thống trí tuệ nhân tạo (AI) được kết nối qua hàng nghìn km cáp quang siêu nhạy, có thể phát hiện tiếng động nhỏ nhất dưới đáy biển từ tiếng chân vịt tàu ngầm, tiếng va chạm kim loại cho đến chuyển động của dòng chảy đại dương. Đó là Harmony, dự án công nghệ giám sát dưới biển quy mô lớn của Nga, được các nhà nghiên cứu quốc tế ví như “mạng thần kinh nhân tạo của đại dương”.

Dự án Harmony (Гармония) được khởi động từ năm 2012, hoạt động bí mật trong hơn một thập kỷ trước khi lộ diện qua loạt điều tra của nhóm nhà báo quốc tế “Russian Secrets”. Theo các tài liệu được công bố, Harmony là một mạng lưới giám sát âm thanh dưới biển (underwater acoustic network) trải dài trên hàng nghìn km² lãnh hải vùng cực, tập trung quanh các khu vực Barents, Novaya Zemlya và Alexandraland – nơi điều kiện băng vĩnh cửu và dòng hải lưu phức tạp tạo ra môi trường quan trắc tự nhiên lý tưởng.

Mạng lưới này gồm hàng trăm cảm biến sonar siêu nhạy được kết nối bằng cáp quang chịu áp lực cao, có thể hoạt động ở độ sâu 3.000 mét. Các cảm biến truyền dữ liệu liên tục về trung tâm xử lý sử dụng AI, giúp phân tích âm thanh đại dương theo thời gian thực, nhận biết nguồn phát, hướng di chuyển, và phân loại đối tượng – từ sinh vật biển đến phương tiện cơ giới.

Điểm đáng chú ý là hệ thống còn tích hợp các robot lặn tự động (AUV) có khả năng di chuyển độc lập để kiểm tra, bảo trì thiết bị, đồng thời tự tái cấu hình mạng khi một khu vực gặp sự cố. Nhờ vậy, Harmony có thể hoạt động liên tục trong điều kiện khắc nghiệt mà không cần con người can thiệp trực tiếp.

Với thiết kế này, Harmony không chỉ phục vụ mục tiêu giám sát an ninh biển mà còn được xem là một thí nghiệm đột phá trong lĩnh vực cảm biến đại dương và trí tuệ nhân tạo, tương tự hệ thống SOSUS của Mỹ thời Chiến tranh Lạnh nhưng ở quy mô thế hệ mới.

Khi công nghệ toàn cầu hợp lực tạo nên “siêu vũ khí”

Điều khiến Harmony đặc biệt nằm ở nguồn gốc công nghệ đa quốc gia. Thay vì phát triển độc lập, các kỹ sư đã tận dụng linh kiện từ hơn 50 nhà cung cấp hàng đầu thế giới. Trong đó, EdgeTech (Mỹ) cung cấp sonar dải tần kép; Kongsberg (Na Uy) cung cấp module định vị dưới nước; và NEC (Nhật Bản) cung cấp vi mạch xử lý tín hiệu.

Những linh kiện vốn được thiết kế cho nghiên cứu đại dương và đo đạc địa chấn nay được tái cấu hình trong môi trường giám sát tự động. Hệ thống AI trung tâm của Harmony sử dụng mô hình học sâu (deep learning) để học cách “nghe” âm thanh tự nhiên của đại dương và phát hiện những tín hiệu bất thường. Khi phát hiện nhiễu động, AI có thể kích hoạt robot tuần tra hoặc tái định tuyến tín hiệu sonar, đảm bảo vùng giám sát không có điểm mù.

Công nghệ cảm biến quang học mà Harmony sử dụng có độ nhạy cao gấp 100 lần so với sonar truyền thống, cho phép ghi nhận dao động nhỏ ở mức microPascal, tương đương áp lực sóng âm do sinh vật biển tạo ra. Nhờ vậy, hệ thống vừa phục vụ giám sát hải quân, vừa cung cấp dữ liệu quý cho nghiên cứu khí hậu, dòng hải lưu và biến đổi băng cực.

Nhiều chuyên gia quốc tế đánh giá, Harmony đại diện cho xu hướng hội tụ giữa công nghệ dân sự và quốc phòng, nơi trí tuệ nhân tạo, robot tự hành và cảm biến dưới nước hợp nhất thành “vũ khí công nghệ” thế hệ mới – không bắn, không nổ, nhưng có sức mạnh giám sát toàn diện.