VinSpeed, Thaco, Hòa Phát đón chuyển động tích cực tại dự án đường sắt cao tốc Bắc-Nam

Luật hóa khuyến khích doanh nghiệp tư nhân tham gia phát triển công nghiệp đường sắt

Sáng 16/6, tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ đã trình bày Tờ trình về dự án Luật Đường sắt (sửa đổi). Theo nội dung trình bày, dự thảo luật lần này được xây dựng theo hướng tiếp tục hoàn thiện thể chế, tháo gỡ vướng mắc, rút ngắn thủ tục đầu tư và tạo hành lang pháp lý thông thoáng hơn, nhằm thúc đẩy phát triển ngành đường sắt trong giai đoạn tới.

Một trong những điểm nhấn quan trọng của dự luật là việc luật hóa 23 cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt, trong đó tập trung vào hai trục chính: ưu đãi tài chính cho doanh nghiệp và cải cách quy trình thủ tục đầu tư xây dựng. Đặc biệt, tuyến đường sắt cao tốc Bắc – Nam, dự án trọng điểm mang tính chiến lược quốc gia được xác định là một trong những đối tượng ưu tiên áp dụng các chính sách này.

Đáng chú ý, Chính phủ đề xuất một phần quy định trong dự luật sẽ có hiệu lực sớm từ ngày 1/7/2025, thay vì toàn bộ luật có hiệu lực từ 2026 như thông lệ. Điều này nhằm tạo điều kiện pháp lý kịp thời để triển khai các dự án đang trong quá trình chuẩn bị, trong đó có đường sắt cao tốc Bắc – Nam.

Về mặt chính sách, dự thảo luật bổ sung quy định cho phép huy động đa dạng nguồn vốn để đầu tư đường sắt – bao gồm vốn ngân sách, trái phiếu Chính phủ, ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài và đặc biệt là vốn tư nhân theo hình thức PPP. Đồng thời, để đẩy nhanh tiến độ, Chính phủ đề xuất trao quyền chủ động nhiều hơn cho địa phương trong việc điều chỉnh quy hoạch, lựa chọn chỉ tiêu kỹ thuật, phê duyệt dự án, bố trí quỹ đất và tổ chức thực hiện.

Một trong những điểm thay đổi được đánh giá là mang tính đột phá là quy định miễn thuế nhập khẩu đối với máy móc, thiết bị, vật tư kỹ thuật phục vụ dự án mà trong nước chưa sản xuất được hoặc chưa đạt tiêu chuẩn. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp tham gia phát triển công nghiệp đường sắt, sản xuất thiết bị hoặc kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt sẽ được hưởng ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp và chính sách tín dụng ưu đãi.

Ngoài ra, dự thảo cũng cho phép chia nhỏ dự án thành các tiểu dự án, dự án thành phần, tạo điều kiện cho doanh nghiệp tư nhân tham gia theo năng lực thực tế, thay vì chỉ có thể tiếp cận dự án tổng thể như trước. Một nội dung đáng chú ý khác là phần liên quan đến mô hình phát triển đô thị gắn với hạ tầng giao thông (TOD). Theo đó, UBND cấp tỉnh sẽ được quyền quyết định các chỉ tiêu sử dụng đất tại khu vực TOD, đồng thời không bắt buộc lập thủ tục quyết định chủ trương đầu tư đối với các dự án phát triển đô thị vệ tinh xung quanh ga đường sắt.

Trong bối cảnh hành lang pháp lý đang từng bước được hoàn thiện và mở rộng, các doanh nghiệp tư nhân đã có sự chuẩn bị từ trước, tiêu biểu như VinSpeed, Thaco hay Hòa Phát được đánh giá là những ứng viên sáng giá có thể tận dụng chính sách mới để tham gia sâu vào chuỗi đầu tư và phát triển đường sắt cao tốc, vốn là dự án hạ tầng trọng điểm quốc gia trong giai đoạn tới.

Tư nhân chủ động nhập cuộc

Vào đầu tháng 5/2025, VinSpeed – công ty do Vingroup thành lập – là doanh nghiệp tư nhân đầu tiên chính thức đề xuất tham gia đầu tư toàn tuyến đường sắt cao tốc Bắc – Nam theo hình thức đối tác công tư (PPP). Theo đề xuất gửi tới Thủ tướng Chính phủ và các bộ ngành, VinSpeed cam kết đầu tư với tổng mức đầu tư khoảng 1,5–1,6 triệu tỷ đồng (tương đương 61–64 tỷ USD). Trong đó, doanh nghiệp sẽ tự thu xếp 20% vốn đối ứng và đề xuất phần còn lại vay từ Nhà nước với lãi suất 0% trong vòng 35 năm, không bao gồm chi phí giải phóng mặt bằng.

Không dừng lại ở việc đầu tư hạ tầng, VinSpeed đặt mục tiêu xây dựng một chuỗi giá trị toàn diện cho ngành đường sắt cao tốc tại Việt Nam. Doanh nghiệp định hướng phối hợp cùng các đối tác quốc tế để chuyển giao công nghệ, sản xuất đoàn tàu, thiết bị tín hiệu, đồng thời phát triển mô hình đô thị gắn với nhà ga theo hướng TOD – tận dụng thế mạnh bất động sản của hệ sinh thái Vingroup.

Trong bối cảnh dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) bổ sung cơ chế miễn thuế nhập khẩu thiết bị kỹ thuật chưa sản xuất trong nước, ưu đãi tín dụng cho đầu tư hạ tầng, và đặc biệt là miễn thủ tục lập chủ trương đầu tư với dự án TOD, VinSpeed sẽ được hưởng lợi rõ rệt nếu được chấp thuận đầu tư dự án. Các chính sách mới cũng cho phép phân cấp sâu hơn cho địa phương trong việc phê duyệt chỉ tiêu kỹ thuật, quy hoạch đất quanh nhà ga, tạo điều kiện cho VinSpeed phối hợp chặt chẽ với các tỉnh thành trong việc phát triển hệ sinh thái đô thị – giao thông theo mô hình khép kín.

Với mong muốn khởi công ngay trong năm 2025 và mục tiêu hoàn thành trước 2030, VinSpeed đang thể hiện quyết tâm trở thành nhà đầu tư tư nhân đầu tiên đưa đường sắt cao tốc thành hiện thực tại Việt Nam, không chỉ bằng nguồn vốn, mà bằng cả một chiến lược đồng bộ về công nghệ, vận hành và đô thị hóa.

Sau VinSpeed, Tập đoàn Trường Hải (Thaco) cũng đã gửi đề xuất tham gia đầu tư toàn tuyến đường sắt cao tốc Bắc – Nam theo hình thức PPP. Mức đầu tư tương đương với VinSpeed, Thaco cũng cam kết góp 20% vốn, phần còn lại đề xuất vay có hỗ trợ lãi suất từ Nhà nước trong thời hạn 30 năm.

Điểm khác biệt của Thaco là định hướng rõ ràng vào việc nội địa hóa chuỗi cung ứng thiết bị đường sắt tốc độ cao, từ sản xuất đầu máy, toa xe, đến cơ khí hạ tầng, depot và hệ thống bảo trì. Với nền tảng sản xuất cơ khí ô tô và hạ tầng kỹ thuật sẵn có tại Chu Lai, Thaco đặt mục tiêu phát triển một ngành công nghiệp đường sắt nội địa có khả năng cạnh tranh và thay thế nhập khẩu.

Luật Đường sắt sửa đổi với các quy định về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp, miễn thuế nhập khẩu máy móc, linh kiện và đặc biệt là cho phép chia nhỏ dự án thành các tiểu dự án sẽ giúp Thaco tiếp cận dự án theo từng giai đoạn hoặc từng cấu phần kỹ thuật phù hợp với năng lực. Ngoài ra, quy định thúc đẩy chuyển giao công nghệ từ các quốc gia có kinh nghiệm như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc… cũng phù hợp với định hướng hợp tác quốc tế mà Thaco đang theo đuổi.

Bên cạnh hai nhà đầu tư hạ tầng, Tập đoàn Hòa Phát – doanh nghiệp hàng đầu trong lĩnh vực thép đã thể hiện vai trò riêng nhưng không kém phần quan trọng trong chuỗi giá trị của đường sắt cao tốc.

Ngày 29/5/2025, Hòa Phát ký hợp đồng với SMS Group (Đức) triển khai dây chuyền sản xuất thép ray tốc độ cao và thép hình tại Khu liên hợp Dung Quất (Quảng Ngãi), với công suất 700.000 tấn/năm, sản phẩm đầu tiên dự kiến ra mắt vào quý I/2027.

Điểm nổi bật là sản phẩm của Hòa Phát được thiết kế để đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật dành cho tàu chạy từ 200–350 km/h, tức đủ tiêu chuẩn cho đường sắt cao tốc Bắc – Nam. Đây cũng là dây chuyền sản xuất thép ray đầu tiên tại Đông Nam Á, và nếu thành công, Việt Nam sẽ không còn phải nhập khẩu loại thép đặc chủng này như trước đây.

Luật sửa đổi đã đề cập rõ: chỉ được nhập khẩu hàng hóa khi trong nước chưa sản xuất được hoặc không đạt tiêu chuẩn kỹ thuật, điều này được xem là cơ chế bảo hộ hợp lý đối với sản phẩm nội địa như thép ray của Hòa Phát. Ngoài ra, luật cũng tạo điều kiện cho doanh nghiệp tiếp cận nguồn tài nguyên, khoáng sản và bãi đổ thải để phục vụ sản xuất vật liệu xây dựng công trình hạ tầng, giúp giảm chi phí đầu vào trong ngành luyện kim.

Hòa Phát không đầu tư tàu, cũng không vận hành tuyến, nhưng lại giữ vai trò thiết yếu trong chuỗi cung ứng vật liệu nền tảng, góp phần hiện thực hóa mục tiêu làm chủ công nghệ và giảm phụ thuộc nhập khẩu trong lĩnh vực đường sắt tốc độ cao.