Vì sao Trung Quốc xây dựng siêu máy tính AI ngoài không gian?

Siêu máy tính AI đầu tiên trong không gian

Vào đúng nửa đêm ngày 14/5/2025, Trung Quốc đã phóng thành công 12 vệ tinh giống hệt nhau lên quỹ đạo Trái Đất thấp, đánh dấu bước khởi đầu cho một trong những dự án công nghệ không gian tham vọng nhất thế giới: xây dựng siêu máy tính trí tuệ nhân tạo (AI) đầu tiên ngoài không gian. Dự án mang tên Three-Body Computing Constellation là sản phẩm hợp tác giữa công ty khởi nghiệp ADA Space và Phòng thí nghiệm Chiết Giang thuộc chính phủ Trung Quốc.

Nếu hoàn thành đúng kế hoạch, hệ thống này sẽ gồm 2.800 vệ tinh, hợp thành một mạng lưới điện toán quy mô toàn cầu đặt hoàn toàn ngoài khí quyển – điều chưa từng có trong lịch sử. Thay vì đặt trung tâm dữ liệu dưới mặt đất như truyền thống, Trung Quốc hướng đến môi trường không gian, nơi có năng lượng mặt trời dồi dào, hiệu quả tản nhiệt cao và không cần đến các hệ thống làm mát tiêu tốn điện năng như trên Trái Đất.

Theo ADA Space, hệ thống này sẽ giúp giảm đáng kể mức tiêu thụ điện của AI, đồng thời góp phần giải quyết một trong những vấn đề nhức nhối của thời đại số: đảm bảo hiệu suất tính toán mà không gia tăng áp lực lên môi trường.

Từ thách thức năng lượng đến cơ hội chiến lược

Cựu CEO Google, ông Eric Schmidt, từng cảnh báo rằng các trung tâm dữ liệu AI trong tương lai có thể tiêu thụ lượng điện ngang với một quốc gia như Nhật Bản. Trước thực tế đó, ý tưởng chuyển tải điện toán lên quỹ đạo không chỉ là đổi mới công nghệ, mà còn là chiến lược ứng phó với bài toán năng lượng toàn cầu.

“Đây là lúc để nghĩ về việc đưa AI vào không gian”, ông Wang Jian – Giám đốc Phòng thí nghiệm Chiết Giang – phát biểu tại hội nghị Beyond Expo 2025 tổ chức ở Macau. Mỗi vệ tinh trong lô 12 chiếc đầu tiên đều được tích hợp mô hình AI có tới 8 tỷ tham số, có thể thực hiện khoảng 744 nghìn tỷ phép tính mỗi giây. Khi kết nối, cụm vệ tinh đạt sức mạnh xử lý tổng cộng 5 triệu tỷ phép tính mỗi giây – tiệm cận những siêu máy tính nhanh nhất hành tinh hiện nay.

Về lâu dài, khi toàn bộ 2.800 vệ tinh hoạt động, đây có thể trở thành hệ thống điện toán mạnh mẽ nhất từng được xây dựng, nhưng lại vận hành ngoài không gian – không chiếm diện tích, không tiêu tốn năng lượng mặt đất, và gần như không phát thải.

Điện toán, thiên văn và an ninh: ba mục tiêu trong một

Ngoài khả năng tính toán AI, các vệ tinh còn thực hiện nhiều nhiệm vụ khác. Hầu hết sẽ hướng cảm biến về Trái Đất để phục vụ dân sự, thương mại và an ninh. Một số được trang bị thiết bị ghi nhận tia X để phát hiện các vụ nổ gamma từ vũ trụ sâu – dữ liệu quý giá cho ngành thiên văn học. Đặc biệt, với siêu máy tính đặt trong không gian, việc xử lý và phản hồi tín hiệu diễn ra gần như tức thì, rút ngắn thời gian truyền tải vốn là rào cản lớn khi phải chuyển dữ liệu giữa không gian và mặt đất.

ADA Space – công ty khởi nghiệp thành lập từ năm 2018 chuyên về ứng dụng AI trong lĩnh vực vệ tinh – hiện đang chuẩn bị niêm yết trên Sàn chứng khoán Hồng Kông. Đối tác của họ, Phòng thí nghiệm Chiết Giang, là liên doanh giữa tỉnh Chiết Giang, Đại học Chiết Giang và tập đoàn Alibaba. Cặp đôi này đại diện cho mô hình hợp tác lý tưởng giữa năng lực sáng tạo của khu vực tư nhân và nguồn lực từ nhà nước, tạo nên nền tảng vững chắc để Trung Quốc vươn lên dẫn đầu trong lĩnh vực AI không gian.

Trung Quốc đang đặt ra chuẩn mực mới

Dự án Three-Body Computing Constellation là một phần trong chiến lược rộng hơn mà Trung Quốc theo đuổi đến năm 2030, trong đó ba trụ cột gồm: trí tuệ nhân tạo, năng lượng sạch và công nghệ không gian. Không chỉ thể hiện năng lực công nghệ, việc đi đầu trong triển khai vệ tinh AI còn giúp Trung Quốc chủ động chiếm lĩnh không gian pháp lý toàn cầu trong bối cảnh các quy định quốc tế về chòm sao vệ tinh vẫn đang định hình.

Hiện tại, các công ty Mỹ như Axiom Space và Blue Origin cũng đang lên kế hoạch xây dựng trung tâm dữ liệu ngoài không gian. Tuy nhiên, chưa có bên nào triển khai phần cứng chuyên dụng. Điều này khiến vụ phóng của Trung Quốc trở thành bước ngoặt mang tính mở đường, tạo ra “tiêu chuẩn vàng” trong lĩnh vực điện toán quỹ đạo.

Theo kế hoạch, ADA Space sẽ phóng thêm vệ tinh đều đặn trong thời gian tới. Khi đạt mốc 300 vệ tinh, họ dự kiến triển khai dịch vụ phủ sóng thử nghiệm toàn cầu ở độ cao từ 500–1.000 km. Các thuật toán phân chia nhiệm vụ và xử lý phân tán giữa vệ tinh cũng đã được thử nghiệm thành công, trả kết quả tính toán chỉ sau vài giây kể từ khi thu tín hiệu đầu tiên.