VASB chỉ ra nguyên nhân, thực trạng và đề xuất giải pháp đối với hành vi thao túng thị trường chứng khoán

Cập nhật: 17:34 | 25/04/2022 Theo dõi KTCK trên

Thị trường gần đây chứng kiến một số vụ việc có dấu hiệu hành vi thao túng thị trường chứng khoán đến mức phải khởi tố hình sự. Đây là những hành vi gây thiệt hại cho nhà đầu tư, làm giảm uy tín rất lớn cho thị trường chứng khoán Việt Nam… Mới đây, Hiệp hội Kinh doanh Chứng khoán Việt Nam (VASB) đã có ý kiến gửi Ủy ban Kinh tế Quốc hội về nguyên nhân và các giải pháp nhằm hạn chế hành vi thao túng thị trường chứng khoán. Phóng viên Tạp chí điện tử Kinh tế Chứng khoán Việt Nam đã có buổi làm việc với bà Hoàng Hải Anh – Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký VASB về vấn đề này.

2241-anh-3
Bà Hoàng Hải Anh – Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Kinh doanh Chứng khoán Việt Nam (VASB)

Nguyên nhân và thực trạng thao túng thị trường chứng khoán

Mặc dù pháp luật đã quy định rất rõ ràng mang tính răn đe cao, hành vi thao túng thị trường theo Bộ Luật hình sự là một trong 4 tội danh hình sự về chứng khoán. Tuy nhiên, các hành vi này vẫn xảy ra trên thị trường và có xu hướng ngày càng tăng về quy mô.

Theo quan sát của Hiệp hội Kinh doanh Chứng khoán Việt Nam, thực trạng trên xuất phát từ những nguyên nhân chính sau:

Về hệ thống pháp luật chứng khoán và thị trường chứng khoán: Luật Chứng khoán 2019 đã có những cải tiến nhất định trong việc chống hành vi thao túng thị trường chứng khoán như: Tăng thẩm quyền cho Thanh tra Chứng khoán trong công tác thu thập thông tin, bằng chứng hành vi thao túng thị trường; Quy định tiêu chuẩn cho tổ chức kiểm toán báo cáo tài chính cho các doanh nghiệp niêm yết, phát hành đại chúng… Tuy nhiên, trên thực tế do khung tối đa mức phạt tiền theo quy định tại Luật xử lý vi phạm hành chính còn thấp chưa đủ mức răn đe nên so với mức lợi thu được quá lớn dẫn đến người vi phạm vẫn thực hiện hành vi vi phạm. Mặc dù Luật Chứng khoán và Nghị định về xử phạt vi phạm hành chính trong luật chứng khoán đã đưa ra khung tối đa bằng 10 lần khoản thu trái pháp luật nhưng việc tính toán và chứng minh được khoản thu trái pháp luật cũng còn nhiều quan điểm với các hình thức phong phú đa dạng, khó khăn trong việc xác định. Ngoài ra, để có thể phát hiện kịp thời các hành vi thao túng thị trường chứng khoán để ngăn chặn, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) cần có bộ phận giám sát có đủ nguồn lực là thời gian để có thể theo dõi sát sao hơn 2.000 doanh nghiệp niêm yết và đăng ký giao dịch, chưa kể hàng nghìn doanh nghiệp đại chúng khác.

Một vấn đề rất quan trọng cũng là động cơ thường dẫn đến hành vi thao túng trên thị trường chứng khoán đó là việc niêm yết doanh nghiệp có vốn ảo. Đây là một thực tế doanh nghiệp tận dụng “kẽ hở” trong phối hợp quản lý để đạt được mục tiêu. Nhiều doanh nghiệp khi chưa đại chúng đã thực hiện tăng vốn nhiều lần để đạt mức vốn điều lệ lớn nhưng thực tế không góp đủ hoặc chỉ đối phó góp đủ. Khi chưa đại chúng, doanh nghiệp chỉ thực hiện đăng ký kinh doanh thông qua hệ thống phòng đăng ký kinh doanh của sở Kế hoạch Đầu tư, không thuộc sự quản lý của UBCKNN. Mỗi lần tăng vốn, doanh nghiệp không được kiểm tra hay kiểm toán vốn. Sau khi đạt mức vốn ảo mong muốn thì tiến hành đại chúng hóa và niêm yết. Từ đây, doanh nghiệp sẽ có động cơ để thao túng giá của cổ phiếu, biến số cổ phiếu vốn ảo thành tiền thật dẫn đến thiệt hại rất lớn cho nhà đầu tư.

Bên cạnh các quy định pháp luật cũng như chế tài đối với người vi phạm, một vấn đề mà các nước đã triển khai rất tốt là vai trò Hiệp hội trong việc nâng cao tiêu chuẩn đạo đức nghề nghiệp và quản lý người hành nghề theo dữ liệu hành nghề, đặc biệt dữ liệu về đạo đức hành nghề. Trong khi các chế tài xử phạt hành chính và hình sự chỉ có thể được thực hiện khi hành vi vi phạm đã xảy ra thì việc nâng cao ý thức đạo đức của nhà đầu tư, người hành nghề và tổ chức hành nghề với mục đích khuyến khích không vi phạm và ngăn chặn vi phạm là hết sức quan trọng. Thực tế cho thấy, các hành vi thao túng thị trường không thể thực hiện được nếu không có vai trò giúp sức của các công ty chứng khoán và người hành nghề. Nếu như những tổ chức, cá nhân này không hợp tác hoặc thâm chí có văn hóa tố giác vi phạm thì người vi phạm khó có thể thực hiện ý định của mình.

Vấn đề trình độ của nhà đầu tư cũng cần được quan tâm. Nếu các Nhà đầu tư đứng tên hộ cổ phiếu trong các thương vụ thao túng thị trường hiểu được một cách rõ ràng về trách nhiệm và nguy cơ có thể cấu thành tội phạm hình sự thì số lượng nhà đầu tư cho mượn tên để mở tài khoản giao dịch ảo sẽ giảm đi rất nhiều…

Giải pháp xây dựng thị trường minh bạch và phát triển bền vững

Từ thực trạng nêu trên, VASB đã có ý kiến gửi Ủy ban Kinh tế Quốc hội đề xuất các giải pháp đảm bảo ổn định thị trường chứng khoán, đồng thời giúp thị trường phát triển lành mạnh, bền vững, tương xứng với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế. Cụ thể:

Về hệ thống pháp luật chứng khoán và thị trường chứng khoán, VASB kiến nghị có sự rà soát tổng thể về Luật xử lý vi phạm hành chính để luật này trở thành khung nguyên tắc chung, không quy định các mức xử phạt tối đa cụ thể đối với các nhành nghề đặc thù. Luật Chứng khoán và một số Luật đặc thù khác cần được đưa ra các mức xử phạt cao có thể hơn rất nhiều lần khung tối đa của Luật xử lý vi phạm hành chính để đảm bảo tính răn đe, ngăn chặn các hành vi vi phạm dẫn đến mức xử lý hình sự trên thị trường chứng khoán. Ngoài ra, cần có sự đầu tư thích đáng về công cụ cũng như nguồn nhân lực cho bộ máy giám sát, cảnh báo vi phạm để có thể phát hiện và ngăn chặn hành vi vi phạm khi chưa đến mức độ cao. Nên tổ chức bộ máy này không chỉ ở UBCKNN mà ở cả các Sở Giao dịch Chứng khoán, Sở Tài chính của các Tỉnh, các tổ chức hành nghề chứng khoán… dưới sự điều phối, quản lý của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước. Đặc biệt, vị trí pháp lý của UBCKNN cần tương xứng để có thể điều phối và phối hợp được với Sở Tài chính hoặc sở Kế hoạch Đầu tư các tỉnh trong hoạt động giám sát tuân thủ của các công ty đại chúng ngày càng nhiều, đa dạng ngành nghề và trải dài trên địa bàn cả nước.

Đối với vấn đề niêm yết doanh nghiệp có vốn ảo, VASB đã kiến nghị khi xây dựng Luật Chứng khoán 2019:

- Cần thiết phải có kiểm tra hay kiểm toán vốn mỗi lần tăng vốn của doanh nghiệp chưa đại chúng. Thực tế Luật doanh nghiệp có quy định các cổ đông phải góp đủ vốn trong vòng 90 ngày kể từ ngày đăng ký tăng vốn điều lệ, nếu không sẽ phải làm thủ tục giảm vốn. Nhưng do chưa có cơ quan giám sát, kiểm tra việc này nên vẫn phổ biến diễn ra việc tăng vốn ảo liên tiếp. Khi niêm yết thì khó có thể kiểm tra lại thực tế từng lần tăng vốn trước đó khi doanh nghiệp chưa đại chúng.

- Công ty đại chúng để có thể niêm yết cần thiết và bắt buộc phải thông qua IPO ra công chúng theo đúng thủ tục quy định. Quy định hiện nay đã có cải tiến việc IPO phải niêm yết ngay, tuy nhiên một doanh nghiệp vẫn có thể trở thành công ty đại chúng mà không thông qua thủ tục IPO. Đây chính là “kẽ hở” để người có ý đồ thao túng giá cổ phiếu có thể phân phối cổ phiếu đứng tên hộ, chuẩn bị thực hiện các giao dịch thao túng giá sau này.

- Quy định về trách nhiệm của công ty kiểm toán đã được quy định chặt chẽ hơn. Tuy nhiên, vẫn là quy định chung cho toàn bộ các hoạt động niêm yết và chào bán chứng khoán ra công chúng. Cần thiết phải có các quy định với mức độ chặt chẽ khác nhau (trong đó có tiêu chuẩn của công ty kiểm toán BCTC) đối với việc niêm yết ở các bảng khác nhau, mức độ quy mô doanh nghiệp khác nhau. Chẳng hạn ở Bảng niêm yết Hose, với quy mô vốn hóa công ty 1.000 tỷ bắt buộc phải được kiểm toán bởi Big4 hoặc công ty kiểm toán có tiêu chuẩn cao hơn.

Đối với vai trò Hiệp hội trong việc nâng cao tiêu chuẩn đạo đức nghề nghiệp và quản lý người hành nghề theo dữ liệu hành nghề, đặc biệt dữ liệu về đạo đức hành nghề, VASB đã tiến hành xây dựng Bộ quy tắc đạo đức nghề nghiệp đạt tiêu chuẩn thông lệ quốc tế, và đã kiến nghị với UBCKNN cho phép VASB tham gia việc xây dựng cơ sở dữ liệu người hành nghề trong đó có dữ liệu về đạo đức trong quá trình hành nghề. Nếu hệ thống dữ liệu này được các thành viên của VASB chia sẻ khi tuyển dụng thì các cá nhân hành nghề sẽ có động cơ giữ gìn dữ liệu đạo đức cá nhân mà không tham gia vào giúp sức những hành vi vi phạm pháp luật. Song song với đó, các tổ chức hành nghề nếu được đánh giá xếp hạng không chỉ về quy mô, chất lượng mà còn được đánh giá về tính hệ thống trong việc quản lý và xây dựng đạo đức người hành nghề và kết quả này được công bố định kỳ thì đa số các công ty chứng khoán sẽ có động cơ trang bị cho mình những quy trình, quy định và tiêu chuẩn đạo đức đối với người hành nghề mình quản lý.

Còn vấn đề trình độ của nhà đầu tư, VASB đề xuất có thể có vai trò trong việc đầu mối thực hiện các chương trình đào tạo, phổ biến nhận thức cho nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán. Hiện nay, đa số các Hiệp hội trong khu vực châu Á mà VASB tham gia đều đã nhận thức rõ vai trò của việc phổ biến nhận thức cho nhà đầu tư, thậm chí Nhật Bản và Hàn Quốc cũng đã bàn đến vấn đề phổ cập kiến thức chứng khoán cho học sinh PTHH. Vì vậy, VASB đề xuất được hỗ trợ triển khai sớm vấn đề này.

Ngoài ra, việc đấu tranh xử lý các hành vi vi phạm hình sự trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán, theo quan điểm của VASB là hết sức cần thiết, đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật và tạo môi trường an toàn cho nhà đầu tư. Tuy nhiên, về vấn đề này VASB có hai kiến nghị:

- Việc xử lý các vụ án hình sự cần đặt mục tiêu không chỉ để răn đe mà cần xử lý đến cùng để bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư. Nếu như mỗi vụ việc được cơ quan có thẩm quyền xử lý hình sự mà những nhà đầu tư bị hại được đền bù thiệt hại từ tổ chức, cá nhân vi phạm kịp thời, đầy đủ thì tâm lý nhà đầu tư sẽ tin trưởng tuyệt đối rằng quyền lợi của mình luôn được bảo vệ. Và như vậy, niềm tin trên thị trường gia tăng, ngay cả khi có những vụ việc xử lý hình sự xảy ra thì cũng không ảnh hưởng lớn đến tâm lý thị trường.

- Việc xử lý các hành vi vi phạm cần phải được thực hiện nghiêm túc ngay từ sớm. Hiện nay, theo quy định của Luật Chứng khoán thì khi cổ phiếu của doanh nghiệp có dấu hiệu tăng hoặc giảm liên tiếp, hoặc kết quả kinh doanh tăng giảm đột biến thì tổ chức phát hành đều phải giải trình với cơ quan quản lý. Nếu như ngay từ khi có những dấu hiệu này và việc giải trình được thẩm tra cẩn trọng thì đã có thể tránh sớm được những hành vi thao túng giá thị trường với quy mô và mức ảnh hưởng đến nhà đầu tư rộng hơn.

Cuối cùng, một trong những nhóm giải pháp gián tiếp hơn để chống lại các hành vi thao túng là nhứng giải pháp nhằm tăng tính hấp dẫn cho thị trường. Một thị trường có nhiều cổ phiếu không chất lượng được niêm yết, cùng với các “đội lái” sẽ đánh đúng vào tâm lý nhà đầu tư nên lại trở nên hấp dẫn. Đây là điều hết sức nguy hiểm khi trình độ của nhà đầu tư trên thị trường đang ở mặt bằng thấp. Vì vậy, bên cạnh các giải pháp để kiểm soát tốt hàng hóa niêm yết trên thị trường, không để những cổ phiếu kèm chất lượng được niêm yết và đấu tranh trực tiếp chống lại hành vi thao túng giá thị trường, thì cần thiết phải tăng tính hấp dẫn của thị trường đối với nhà đầu tư. VASB xin đề xuất một số giải pháp có thể triển khai trong ngắn hạn như sau:

- Vai trò của các nhà tạo lập thị trường là các tổ chức hành nghề cần được tạo hành lang pháp lý rõ ràng, minh bạch để có thể thực hiện như một dịch vụ phổ biến trên thị trường. Hiện nay, vai trò này chưa được phổ biến do quy định pháp luật chưa thực sự rõ ràng ranh giới giữa hoạt động dịch vụ và hành vi thao túng giá khiến cho các tổ chức hành nghề chưa tự tin để triển khai. Ngoài ra, cần có thêm các quy định kiểm soát độ minh bạch và các hạn mức tối đa của các hoạt động này.

- Thúc đẩy phát triển các sản phẩm phái sinh không những như các sản phẩm phòng ngừa rủi ro mà còn trở thành các sản phẩm dựa trên các dự đoán đơn giản hơn, phù hợp với các đối tượng nhà đầu tư có thời gian và khẩu vị rủi ro khác nhau. Chẳng hạn, đối với sản phẩm phái sinh chỉ số, hiện nay nhà đầu tư mới chỉ được phép phái sinh trên các chỉ số VN30, HNX30. Các chỉ số này đại diện cho thị trường và là tradable index. Tuy nhiên, việc dự đoán chỉ số nếu chỉ có chỉ số đại diện toàn thị trường thì chỉ có các nhà đầu tư chuyên theo dõi về VN-index và HNX-index sử dụng. Trong khi đó, rất nhiều loại chỉ số khác phù hợp với nhu cầu nhà đầu tư thì chưa được phép công bố và tham chiếu để phái sinh. Chẳng hạn, khi giá dầu lên thì các nhà đầu tư có thể dễ dàng nhận định những ngành nào hưởng lợi và có nhu cầu đầu tư index của ngành đó. Vì vậy, cần có nhiều chỉ số đa dạng hơn nữa để phù hợp với nhu cầu của nhà đầu tư. Và để có thể nhanh chóng đa dạng hóa thị trường chỉ số, cần mở rộng vai trò đầu tư xây dựng và quản lý vận hành chỉ số cho các tổ chức tư nhân, phi chính phủ. Nhà nước ban hành các hành lang pháp lý để kiểm soát và có thể cho phép công bố.

Thị trường chứng khoán Việt Nam trải qua hơn 20 năm hoạt động, đã trở thành kênh huy động vốn trung và dài hạn cho nền kinh tế. Quy mô thị trường ngày càng tăng, đặc biệt trong 2 năm trở lại đây. Tính đến thời điểm 31/12/2021, thị trường đã có hơn 2.000 doanh nghiệp niêm yết và đăng ký giao dịch với quy mô vốn hóa hơn 9,3 triệu tỷ đồng, bằng 149% GDP cả nước.

Nhìn chung, các doanh nghiệp đại chúng dưới sự quản lý của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đã trở nên minh bạch hơn, thu hút được dòng vốn đầu tư nước ngoài gián tiếp vào các doanh nghiệp. Bên cạnh đó, công tác quản trị doanh nghiệp đối với các doanh nghiệp niêm yết đã được nâng lên một bậc. Các quy định về tiêu chuẩn, chế độ giám sát, chế độ công bố thông tin đã được thiết lập, công tác quản trị và mức độ minh bạch của các doanh nghiệp đại chúng nói chung và các doanh nghiệp niêm yết nói riêng đã đạt được những bước tiến đáng kể. So sánh với các doanh nghiệp chưa đại chúng và các doanh nghiệp Nhà nước thì các công ty cổ phần đại chúng đã đạt được những bước tiến trong quản trị, gần với thông lệ quốc tế hơn. Thị trường chứng khoán đã tạo một vị thế lớn, đã hỗ trợ doanh nghiệp, giảm áp lực cho ngân hàng.

Tuy nhiên, do thị trường chứng khoán Việt Nam mới ra đời và còn non trẻ so với các thị trường chứng khoán trên thế giới nên cần có rất nhiều sự nỗ lực từ cơ quan quản lý các cấp cũng như các thành viên tham gia thị trường (các công ty chứng khoán, công ty quản lý quỹ, ngân hàng giám sát) để có thể xây dựng một thị trường minh bạch và phát triển bền vững.

Ông Nguyễn Thanh Kỳ được tín nhiệm giữ chức Chủ tịch Hiệp hội Kinh doanh Chứng khoán Việt Nam

Ngày 29 tháng 03 năm 2022, Hiệp hội Kinh doanh Chứng khoán Việt Nam (VASB) tổ chức Đại hội nhiệm kỳ IV (2022-2027) tại Khách ...

VASB kiến nghị giải pháp căn cơ hỗ trợ thị trường và công ty chứng khoán trong tình hình khó khăn do dịch Covid

Trước diễn biến phức tạp và tác động tiêu cực của đại dịch Covid-19 lên nền kinh tế nói chung và lĩnh vực chứng khoán ...

PV

Tin cũ hơn
Xem thêm