Tuyến đường sắt cao tốc vay 2,4 tỷ USD từ Trung Quốc, kỳ vọng đón 30 triệu hành khách mỗi năm

Tuyến đường sắt cao tốc đầu tiên tại Iran

Trong bối cảnh kinh tế khó khăn và bị bao vây bởi các lệnh trừng phạt quốc tế, Iran vẫn theo đuổi một trong những dự án hạ tầng giao thông hiện đại nhất lịch sử nước này: tuyến đường sắt cao tốc Tehran – Isfahan. Đây là tuyến cao tốc đầu tiên của Iran, kết nối thủ đô Tehran với các trung tâm tôn giáo, công nghiệp và du lịch lớn là Qom và Isfahan, với tốc độ thiết kế lên tới 300 km/h.

Tuyến đường dài khoảng 410–422 km, được khởi động từ năm 2006. Đến năm 2015, Iran ký hợp đồng hợp tác kỹ thuật và tài chính với Trung Quốc, trong đó China Railway Engineering Corporation (CREC) là nhà thầu chính, còn Ngân hàng Xuất khẩu Trung Quốc (China Eximbank) cung cấp nguồn vốn vay ưu đãi khoảng 2–2,4 tỷ USD.

Tuyến dự kiến sử dụng hệ thống điện 25kV AC, tín hiệu điều khiển theo ETCS Level 2 tiêu chuẩn châu Âu, và khai thác bằng đoàn tàu công nghệ CRH của Trung Quốc, một phần có thể được nội địa hóa tại Iran. Khi hoàn thành, tuyến đường này sẽ giảm thời gian di chuyển từ hơn 6 giờ xuống còn 90 phút, phục vụ 20–30 triệu hành khách mỗi năm, góp phần giảm tải cho hàng không và đường bộ.

Những rào cản khiến tuyến cao tốc trì trệ

Tuy được xác định là dự án chiến lược, tuyến đường sắt cao tốc Tehran – Isfahan đang tiến triển rất chậm. Đến đầu năm 2025, mới có khoảng 70% khối lượng thi công đoạn Qom – Isfahan (~245 km) được hoàn tất, chủ yếu là hạ tầng cơ bản. Đoạn Tehran – Qom còn đang trong giai đoạn giải phóng mặt bằng và điều chỉnh thiết kế.

Ba nguyên nhân chính cản trở dự án bao gồm:

• Lệnh trừng phạt quốc tế khiến Iran không thể tiếp cận nguồn vốn từ phương Tây, khó nhập khẩu thiết bị, thanh toán quốc tế và tiếp nhận chuyên gia nước ngoài.
• Phụ thuộc vào Trung Quốc về cả tài chính lẫn kỹ thuật khiến dự án mất tính chủ động, tiến độ thi công phụ thuộc lịch trình từ phía đối tác.
• Thiếu hụt công nghiệp phụ trợ và nhân lực kỹ thuật trong nước làm gia tăng rủi ro về chất lượng và khả năng bảo trì, vận hành sau này.

Thêm vào đó, đại dịch COVID-19 khiến đội ngũ kỹ sư Trung Quốc bị hạn chế nhập cảnh, khiến dự án bị gián đoạn nghiêm trọng trong giai đoạn 2020–2022.

Cơ hội, rủi ro và tương lai của tuyến đường sắt cao tốc Iran

Mặc dù triển khai chậm, tuyến đường sắt cao tốc Tehran – Isfahan vẫn được chính phủ Iran đưa vào tầm nhìn chiến lược về giao thông quốc gia. Ngoài phương án hoàn thiện bằng vốn vay từ Trung Quốc, Iran còn xem xét mô hình hợp tác công – tư (PPP), trong đó cho phép đối tác Trung Quốc khai thác vận hành một phần tuyến để thu hồi vốn.

Ngoài tuyến chính, Iran còn tham vọng mở rộng mạng lưới đường sắt cao tốc đến Shiraz và Mashhad – hai hành lang dân cư và du lịch lớn nhất nước. Tuy nhiên, để thực hiện, Iran sẽ phải giải quyết bài toán tài chính, kỹ thuật và quan trọng hơn cả là vượt qua rào cản địa chính trị trong khu vực.

Một điểm tích cực là dự án đang giúp Iran tiếp cận với công nghệ đường sắt hiện đại, thông qua hợp tác kỹ thuật và đào tạo đội ngũ kỹ sư trong nước. Đây có thể là nền tảng để nước này từng bước xây dựng năng lực độc lập trong vận hành và sản xuất thiết bị đường sắt cao tốc trong tương lai.