Tuyến đường sắt cao tốc dài nhất thế giới, chạy 2.300km chỉ mất 7 tiếng, là một trong những chiến tích thành công nhất của Trung Quốc

Tuyến đường sắt cao tốc Bắc Kinh – Quảng Châu: Siêu dự án dài nhất thế giới

Tuyến đường sắt cao tốc Bắc Kinh – Quảng Châu (Beijing–Guangzhou HSR) là biểu tượng cho tham vọng kết nối nhanh và rộng của Trung Quốc. Với chiều dài gần 2.298 km, nó hiện là tuyến đường sắt cao tốc dài nhất thế giới, nối thủ đô Bắc Kinh với trung tâm kinh tế Quảng Châu, qua sáu tỉnh thành điều hành hành chính, đồng thời là “xương sống” trong mạng lưới giao thông quốc gia.

Mở khai thác hoàn toàn vào đầu năm 2024, tàu chạy với tốc độ tối đa 350 km/h, rút ngắn hành trình Bắc Kinh–Quảng Châu từ hơn 20 giờ (tàu thường) xuống chỉ còn 7 giờ 16 phút. Kết quả, nhu cầu đi lại bùng nổ: chỉ tính riêng tuyến này, đã phục vụ khoảng 1,69 tỷ lượt khách đến năm 2022 . Trung bình, mỗi ngày có thêm khoảng 11 chuyến tàu nhờ nâng tốc, tương đương 16.000 chỗ ngồi bổ sung .

Kinh tế – tài chính: lợi nhuận, doanh thu và gánh nặng nợ công

Tuyến đường sắt cao tốc Bắc Kinh–Quảng Châu trực thuộc hệ thống China Railway High-speed thuộc China State Railway Group. Trong các tuyến cao tốc, tuyến Bắc Kinh–Trịnh Châu–Tổng Giang (thuộc tuyến Bắc Kinh–Thượng Hải) là đầu mối kinh doanh có lãi, đạt 6,58 tỷ NDT lợi nhuận vào 2015 – tuyến này vẫn đang là một trong các tuyến có lợi nhuận cao nhất thế giới .

Riêng hệ thống đường sắt cao tốc Trung Quốc có doanh thu khoảng 140,9 tỷ NDT (≈ 20 tỷ USD) vào 2016, nhưng chi phí lãi vay cho nợ công lên tới 156,8 tỷ NDT. Mạng lưới HSR rộng đã giúp China State Railway báo lãi ròng vào năm 2023 – 2024, với tổng lợi nhuận toàn mạng khoảng 3,88 tỷ NDT trên tổng thu 1,28 nghìn tỷ NDT, dù phần lớn là từ ngành cũ và các khoản phụ trợ, không chỉ từ cao tốc .

Dù vậy, báo cáo từ Asia Times khẳng định chỉ có khoảng 6 % tuyến HSR đang kinh doanh có lãi, trong đó có tuyến Bắc Kinh–Thượng Hải, Bắc Kinh–Thiên Tân, Quảng Châu–Thâm Quyến v.v. Các tuyến dài như Bắc Kinh–Quảng Châu chưa chắc đã lợi nhuận ngay nhưng được coi có giá trị xã hội lâu dài.

Tác động kinh tế – xã hội và môi trường

Tuyến đường sắt cao tốc Bắc Kinh–Quảng Châu đã mang lại hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ. Nghiên cứu của MDPI cho thấy sau khi tuyến “Vũ Hán–Quảng Châu” đi vào hoạt động, GDP các thành phố nằm dọc tuyến tăng rõ rệt . Tương tự, các tuyến HSR khác đã nâng chất lượng ngành du lịch, như dữ liệu từ một bài báo cho thấy doanh thu du lịch tại Longli County (Guizhou) tăng từ 1,1 tỷ lên 7,4 tỷ NDT trong 5 năm.

Toàn Trung Quốc, lưu lượng hành khách đường sắt đã tăng từ 7,34 triệu chuyến năm 2008 lên 2.054 triệu năm 2018. Dữ liệu Reddit mới nhất cho biết năm 2024 HSR đạt mức 3,27 tỷ lượt hành khách, tương đương 10 triệu lượt mỗi ngày.

Giảm giờ giấc đi lại giúp tăng năng suất, thúc đẩy sự kết nối giữa người lao động – doanh nghiệp, và khuyến khích khu vực vùng ven phát triển. Mạng lưới “8 trục dọc – 8 trục ngang” tạo điều kiện đi lại từ thành thị đến nông thôn, góp phần cải thiện chất lượng sống – thay thế phương tiện cá nhân, giảm ùn tắc và giảm phát thải khí nhà kính .

Gắn kết không gian và tương lai phát triển đô thị

Sự xuất hiện của tuyến HSR đã biến nhiều ga thành “cực tăng trưởng” mới. Ở bên ngoài nút giao thông truyền thống, các thành phố như Thạch Gia Trang, Trịnh Châu, Vũ Hán, Trường Sa đều xuất hiện các khu đô thị dạng satellite với hạ tầng hiện đại, thu hút đầu tư và dân cư. Một ví dụ rõ nét là Trịnh Châu Đông: trước đây chỉ là vùng ngoại ô nhưng nhờ ga tàu, đã phát triển thành khu công nghiệp, kinh doanh sầm uất .

Mặt khác, tránh được định hướng xây dựng quá nhiều nhà ga, chính sách đã hiệu chỉnh. Mặc dù Trung Quốc có hơn 1.300 ga HSR, hiện đang xem xét giảm xuống khoảng 960 để tối ưu hiệu quả và giảm chi phí vận hành .

HSR còn tác động tích cực đến môi trường: giảm sử dụng ô tô – máy bay trong khoảng cách ngắn – vừa giảm ùn tắc, tai nạn đường bộ, vừa giảm khí thải CO₂, phù hợp với mục tiêu “carbon trung hòa” của Bắc Kinh .