Trung Quốc: cơn sốt robot và núi nợ công

Trong một quán cà phê trên con đường chạy giữa các tiệm massage và nhà nghỉ bình dân ở thành phố Vu Hồ bên bờ sông Dương Tử, một chú robot dạng người, đang bưng cà phê tới bàn cho khách, đôi mắt đỏ chớp sáng theo tiếng nhạc trong quán. Buổi sáng thứ Sáu đó quán vắng khách, Hero (Anh hùng - tên của chú robot) không phải vất vả lắm, nhưng chú là biểu trưng cho niềm hy vọng của thành phố Vu Hồ: sớm trở thành trung tâm lớn về công nghệ robot (robotics) của Trung Quốc và thế giới.

Robot Hero là sản phẩm của Công ty Okayrobot - một công ty khởi nghiệp - sau sáu tháng nghiên cứu chế tạo ở một công viên công nghệ robot (robotics park) gần đó. Thành phố Vu Hồ đã bỏ ra 2,2 tỉ nhân dân tệ (NDT), tương đương 332 triệu đô la Mỹ, để xây dựng công viên này và sắp đầu tư giai đoạn hai, gồm khách sạn, trung tâm triển lãm và quảng trường văn hóa, với chi phí dự kiến khoảng 1,2 tỉ NDT nữa. Toàn bộ tiền đầu tư được chính quyền địa phương huy động qua các công ty tài chính gọi tắt là LGFV (local government finance vehicle).

Thành phố Vu Hồ không phải là trường hợp cá biệt; trên khắp Trung Quốc có hàng chục thành phố cỡ vừa như Vu Hồ - nằm trong tỉnh An Huy, phía Tây Thượng Hải, dân số khoảng 4 triệu người - đang đổ xô xây dựng những công viên robotics. Với sáng kiến “Made in China 2025” phát động vào năm ngoái, Bắc Kinh có tham vọng đưa Trung Quốc thành nước dẫn đầu về công nghệ robot và từ đó đã thúc đẩy các địa phương tranh nhau đầu tư để trở thành trung tâm công nghệ robot. Hồi tháng 6-2016, nhật báo National Business Daily dẫn lời của Tân Quốc Dân, Thứ trưởng Bộ Công nghiệp và Công nghệ thông tin, nói rằng trong hai năm qua, cả nước Trung Quốc đã có 40 “công viên robotics” được thành lập và ông cảnh báo ngành này đã có dấu hiệu đầu tư quá mức và “công nghệ cao đang biến thành công nghệ thấp”.

Để có tiền đầu tư, chính quyền các địa phương Trung Quốc đã huy động vốn qua các LGFV. Theo luật Trung Quốc, chính quyền các địa phương chỉ được giữ lại tối đa 50% số thu ngân sách hằng năm và không được vay vốn thương mại của các ngân hàng. Trong khi đó, số chi bình quân của các địa phương Trung Quốc lên tới 85-90% số thu nên để có tiền xây dựng cơ sở hạ tầng, tăng GDP, các địa phương phải “lách luật”: họ lập ra các công ty tài chính trực thuộc, gọi là LGFV. Các công ty này huy động vốn thông qua bán đất đai và tài nguyên, vay mượn, huy động ngoài sổ sách qua các kênh “ngân hàng bóng tối” (shadow banking), phát hành trái phiếu; tiền vốn thu được được đổ vào các dự án do chính quyền địa phương làm chủ đầu tư. Phong trào thi đua đầu tư vào robotics ở Trung Quốc hiện nay đặt ra nguy cơ đẩy núi nợ của các LGFV vượt ra ngoài tầm kiểm soát.

LGFV bắt đầu nở rộ vào thập niên 1990, có tác động quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc khi thế giới gặp khủng hoảng tài chính, nhưng đây cũng là nhân tố chính đưa khối nợ công khổng lồ của nước này ra ngoài tầm kiểm soát. Theo một báo cáo mà Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) công bố hôm thứ Sáu tuần trước (12-8), các kênh huy động vốn này thường trả lãi suất cao hơn nhiều so với ngân hàng truyền thống, lãi suất bình quân từ 11-14%/năm trong khi lãi vay thương mại khoảng 6% và lợi suất trái phiếu chính phủ chỉ khoảng 3-4%/năm. Ngoài yếu tố lãi suất, các nhà đầu tư tư nhân thường thích góp vốn vào LGFV vì tin rằng, chính phủ sẽ chẳng bao giờ để cho các công ty tài chính này phá sản cả. Hãng tin Reuters dẫn số liệu của nhà cung cấp thông tin kinh tế Trung Quốc WIND cho biết, trong năm tháng đầu năm nay dư nợ của các LGFV đã tăng thêm 740 tỉ NDT, tăng 72% so với cùng kỳ năm ngoái.

Rất khó tính ra được con số chính xác về nợ và nợ công của Trung Quốc, nhưng theo số liệu của Ngân hàng Thanh toán quốc tế (Bank for International Settlement), vào cuối năm 2015, tổng nợ của Trung Quốc vào khoảng 26.560 tỉ đô la Mỹ, tương đương 255% tổng sản lượng GDP, tăng cao từ mức 220% của hai năm trước. Trong số này, có khoảng 19.000 tỉ NDT, tương đương 2.900 tỉ đô la Mỹ, là các món vay của các LGFV có rủi ro rất cao, có nguy cơ gây sụp đổ hệ thống tài chính và làm cạn kiệt thanh khoản của hệ thống, theo IMF.

Với dư nợ tương đương 255% GDP, Trung Quốc thuộc nhóm nước có tỷ lệ nợ trên GDP cao nhất thế giới, nhưng điều đó không đáng ngại bằng việc dư nợ tăng với tốc độ phi mã: tăng gấp 4 lần chỉ trong thời gian từ 2007-2014, theo số liệu của tổ chức tư vấn McKinsey. “Các nhà đầu tư đã đúng khi lo ngại rằng việc xử lý khối nợ tăng nhanh và không bền vững là thách thức dài hạn lớn nhất mà các nhà hoạch định chính sách nước này phải đối mặt”, chuyên gia Julian Evans-Pritchard, chuyên kinh tế Trung Quốc của tập đoàn Capital Economics, nhận định. Ông Pritchard nói thêm rằng, điều đáng lo hơn nữa là tiền vốn ở Trung Quốc được phân bổ không hợp lý, rất nhiều tiền đã chảy vào các dự án “trời ơi” như các khu đô thị không có bóng người, những doanh nghiệp nhà nước kém hiệu năng, những nhà máy xi măng, sắt thép không tiêu thụ được sản phẩm, những con đường chẳng dẫn về đâu và những khu công nghệ cao, khu công viên robotics như đã nói trên.

Trong báo cáo hôm thứ Sáu, IMF đã mạnh mẽ cảnh báo Trung Quốc phải xử lý ngay vấn đề nợ công đang tồn tại như một “xác sống” (zombie), thừa nhận lỗ lã và xóa nợ xấu khỏi hệ thống tài chính; tập trung nguồn lực cho các lĩnh vực có hiệu năng cao hơn của nền kinh tế. Năm ngoái, chính phủ Trung Quốc đã phải bỏ ra 3.200 tỉ NDT để “đảo nợ” cho những LGFV có nguy cơ phá sản cao.

Trở lại hiện tượng “công viên robotics”, chính quyền thành phố Vu Hồ đã lập ra một LGFV có tên là tập đoàn Đầu tư Xây dựng khu vực Jiujiang để xây dựng và mở rộng trung tâm robotics của thành phố. Công viên mới chỉ thu hút được một số nhà đầu tư ít ỏi, trong đó nổi bật nhất là Công ty Thiết bị thông minh An Huy - nhà sản xuất robot dùng trong công nghiệp và lắp ráp xe hơi; còn lại là các công ty khởi nghiệp sản xuất nhiều sản phẩm khác nhau chứ không chuyên về robot. Doanh nghiệp đầu tư vào đây được hỗ trợ chi phí thuê nhà xưởng và hạ tầng, được vay vốn ưu đãi, được bảo lãnh vay vốn và được miễn giảm thuế.

Hiện nay, công viên này sản xuất 1.000 robot và có kế hoạch tăng lên 10.000 robot mỗi năm. Chưa rõ các công viên robotics như công viên ở Vu Hồ có thành công hay không, nhưng theo ông Tân Quốc Dân của Bộ Công nghiệp và Công nghệ thông tin Trung Quốc, tăng trưởng nhu cầu robot công nghiệp của Trung Quốc đang suy giảm, năm 2015 chỉ tăng 17%, tức là giảm hai phần ba so với năm trước. Triển vọng sử dụng robot thay thế người lao động trong các dây chuyền sản xuất công nghiệp hoặc trong các dịch vụ phục vụ ở bệnh viện, nhà hàng... xem ra cũng không mấy sáng sủa ở một đất nước đông dân và có nguồn cung ứng lao động lớn nhất thế giới như Trung Quốc.

Theo Thời báo Kinh doanh