TPHCM và những lần chia tách, sáp nhập địa giới hành chính từ 1975 đến nay

Kể từ sau ngày thống nhất đất nước, TPHCM đã trải qua nhiều lần sắp xếp đơn vị hành chính theo từng giai đoạn lịch sử. Sau lần sắp xếp đầu tiên, thành phố Sài Gòn - Gia Định trước đây có 18 quận, 5 huyện, 345 đơn vị cấp xã.

Sau những thăng trầm của lịch sử, TPHCM hiện nay đã có 1 thành phố trực thuộc, 16 quận, 5 huyện và 273 đơn vị hành chính cấp xã.

Sau ngày thống nhất

Ngay sau ngày 30/4/1975, một quyết định lịch sử đã được ban hành, đó là sáp nhập Đô thành Sài Gòn, tỉnh Gia Định, cùng hai quận Củ Chi và Phú Hòa, hình thành một đơn vị hành chính mới mang tên thành phố Sài Gòn - Gia Định. Đây được xem là lần tái cấu trúc hành chính đầu tiên của trung tâm kinh tế trọng điểm phía Nam.

Thời điểm đó, thành phố bao gồm 18 quận nội thành (từ quận 1 đến quận 11, cùng với Bình Hòa, Thạnh Mỹ Tây, Hạnh Thông, Thông Tây Hội, Phú Nhuận, Tân Sơn Nhì, Tân Sơn Hòa) và 5 huyện ngoại thành là Củ Chi, Bình Chánh, Hóc Môn, Nhà Bè, Thủ Đức.

Một năm sau ngày thống nhất, vào ngày 20/5/1976, Ủy ban Nhân dân Cách mạng thành phố Sài Gòn - Gia Định đã ban hành Quyết định số 301/UB, thực hiện cuộc cải tổ hành chính quy mô lớn. Theo đó, 18 quận nội thành được tổ chức lại thành 12 quận gồm: 1, 3, 4, 5, 6, 8, 10, 11, Bình Thạnh, Phú Nhuận, Gò Vấp và Tân Bình; đồng thời giữ nguyên 5 huyện ngoại thành. Cơ cấu hành chính cấp xã cũng được định hình với tổng cộng 345 đơn vị, bao gồm 74 xã, 270 phường và 1 thị trấn.

Đến ngày 2/7/1976, Quốc hội chính thức thông qua nghị quyết đổi tên thành phố Sài Gòn - Gia Định thành Thành phố Hồ Chí Minh, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử hình thành và phát triển của đô thị mang tên Bác.

Những điều chỉnh địa giới mang tính chiến lược

Quá trình điều chỉnh địa giới hành chính tiếp tục được triển khai trong những năm sau đó, với nhiều quyết định mang tính chiến lược nhằm phù hợp với yêu cầu phát triển và quản lý.

Ngày 18/9/1976, huyện Côn Sơn được thành lập trực thuộc TPHCM. Tuy nhiên, do đặc điểm địa lý biệt lập và nhu cầu quản lý hành chính hiệu quả hơn, huyện này sau đó được chuyển giao cho tỉnh Hậu Giang. Đến ngày 15/1/1977, Quốc hội đã phê chuẩn việc đổi tên huyện Côn Sơn thành huyện Côn Đảo và chính thức sáp nhập đơn vị hành chính này về tỉnh Hậu Giang, đánh dấu một bước điều chỉnh quan trọng trong quá trình tổ chức lại bộ máy quản lý tại khu vực phía Nam.

Trong năm 1977, thị trấn Hóc Môn được thành lập thuộc huyện Hóc Môn trên cơ sở tách một phần diện tích và dân số từ các xã Tân Thới Nhì, Thới Tam Thôn và Tân Hiệp. Đồng thời, hai xã mới là Lê Minh Xuân và Phạm Văn Hai thuộc huyện Bình Chánh cũng được thành lập tại vùng kinh tế mới.

Một bước ngoặt quan trọng khác diễn ra vào ngày 29/12/1978 khi Quốc hội phê chuẩn việc phân vạch lại địa giới TPHCM, Hà Nội và một số tỉnh. Theo đó, huyện Duyên Hải của tỉnh Đồng Nai được sáp nhập vào TPHCM. Cuối năm 1991, huyện Duyên Hải chính thức được đổi tên thành huyện Cần Giờ, mở ra tiềm năng phát triển kinh tế biển và du lịch sinh thái cho thành phố.

Giai đoạn từ 1979 đến 1991 cũng chứng kiến sự tái cấu trúc các phường thuộc quận 1, với việc giải thể 20 phường cũ và thành lập 10 phường mới: Tân Định, Đa Kao, Bến Nghé, Bến Thành, Nguyễn Thái Bình, Cầu Ông Lãnh, Cô Giang, Cầu Kho, Nguyễn Cư Trinh và Phạm Ngũ Lão.

Thành lập các quận, thành phố mới và sự phát triển đô thị hóa

Đầu năm 1997, Chính phủ ban hành Nghị định về việc giải thể huyện Thủ Đức và thành lập quận 2, quận 9, quận Thủ Đức, đánh dấu bước phát triển mạnh mẽ của khu vực phía Đông thành phố. Đồng thời, các đơn vị hành chính mới là quận 7 và quận 12 cũng được thành lập, đáp ứng nhu cầu quản lý và phát triển đô thị.

Đến năm 2003, TPHCM tiếp tục có thêm hai quận mới là Tân Phú (tách ra từ quận Tân Bình) và Bình Tân (tách ra từ huyện Bình Chánh), thể hiện quá trình đô thị hóa nhanh chóng và nhu cầu chia nhỏ đơn vị hành chính để quản lý hiệu quả hơn. Năm 2006, Chính phủ tiếp tục điều chỉnh địa giới hành chính một số phường thuộc quận Gò Vấp và quận 12, nhằm giải quyết các vấn đề phát sinh trong quá trình phát triển.

Những năm gần đây, TPHCM tiếp tục thực hiện các bước cải tổ mạnh mẽ trong việc sắp xếp đơn vị hành chính, tiêu biểu là việc thành lập thành phố Thủ Đức. Vào năm 2020, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 1111, quyết định tổ chức lại các đơn vị hành chính cấp huyện và cấp xã. Theo đó, thành phố Thủ Đức chính thức được thành lập trên cơ sở sáp nhập ba quận là quận 2, quận 9 và quận Thủ Đức. Cùng với việc thành lập thành phố trong thành phố đầu tiên của cả nước, Nghị quyết cũng cho phép sáp nhập 19 phường thuộc các quận 2, 3, 4, 5, 10 và Phú Nhuận, nhằm tinh gọn bộ máy và tăng cường hiệu quả quản lý hành chính.

Những thay đổi gần đây của TPHCM

Mới đây nhất, tháng 11/2024, Quốc hội thông qua Nghị quyết về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã của TPHCM giai đoạn 2023 - 2025. Theo đó, 80 phường thuộc 10 quận sẽ được sắp xếp để hình thành 41 phường mới, giảm 39 phường. Mục tiêu của đợt sắp xếp này là tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả hoạt động và đáp ứng yêu cầu phát triển của thành phố.

Hiện tại, TPHCM có 22 đơn vị hành chính cấp huyện, bao gồm 16 quận, 5 huyện và 1 thành phố trực thuộc (Thủ Đức); 273 đơn vị hành chính cấp xã, gồm 210 phường, 58 xã và 5 thị trấn.

Với vị trí địa lý chiến lược, giáp với nhiều tỉnh thành và Biển Đông, TPHCM có tổng diện tích 2.095 km2 và dân số 9.521.886 người (tính đến ngày 1/4/2024), là thành phố đông dân nhất cả nước.

Theo quy hoạch TPHCM thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050, TPHCM đặt mục tiêu trở thành đô thị toàn cầu, văn minh, hiện đại, nghĩa tình, năng động sáng tạo, là trung tâm kinh tế, tài chính, thương mại - dịch vụ, văn hóa, giáo dục, khoa học - công nghệ của cả nước. Về kinh tế, thành phố phấn đấu đạt tốc độ tăng trưởng GRDP bình quân khoảng 8,5 - 9%/năm trong giai đoạn 2021 - 2030, với GRDP bình quân đầu người đạt 14.800 - 15.400 USD vào năm 2030.

Những thay đổi về địa giới hành chính, cùng với tầm nhìn phát triển rõ ràng, cho thấy TPHCM đang nỗ lực không ngừng để vươn mình trở thành một đô thị hàng đầu khu vực và thế giới.