Tốn gần 600.000 tỷ đồng và 6 năm xây dựng, tuyến đường sắt cao tốc này của Trung Quốc vẫn đặt ra câu hỏi lớn về hiệu quả

Hành trình băng qua sa mạc và bão cát

Tuyến đường sắt cao tốc Lanzhou–Urumqi là một trong những công trình giao thông quy mô nhất trong lịch sử Trung Quốc. Với chiều dài 1.776 km, đây là tuyến đường sắt cao tốc dài nhất thế giới tính đến nay, nối thủ phủ Lan Châu (Cam Túc) với Urumqi (Tân Cương). Công trình này không chỉ thể hiện năng lực xây dựng hạ tầng, mà còn là minh chứng cho nỗ lực kết nối khu vực Tây Bắc – vùng đất rộng lớn nhưng thưa dân với các trung tâm kinh tế phía Đông Trung Quốc.

Khởi công từ năm 2009 và chính thức khai trương năm 2014, dự án được kỳ vọng trở thành động lực phát triển của Tân Cương, tạo điều kiện thuận lợi cho di chuyển, giao thương và triển khai sáng kiến “Một vành đai, một con đường”. Mục tiêu ban đầu đặt ra là khai thác vận tốc tối đa 350 km/h, giảm đáng kể thời gian hành trình vốn kéo dài nhiều giờ hoặc nhiều ngày bằng tàu thường.

Tuy nhiên, thực tế khai thác đã cho thấy thiên nhiên khắc nghiệt hơn mọi dự đoán ban đầu. Tuyến đường băng qua hàng trăm km sa mạc Gobi – nơi gió bão cát hoành hành suốt nhiều tháng trong năm, đồng thời xuyên qua dãy núi Kỳ Liên và nhiều thung lũng khô cằn gần như không có dân cư sinh sống.

Những cơn bão cát với vận tốc gió lên tới 60 m/s đã trở thành “kẻ thù vô hình”, thường xuyên làm chậm hoặc gián đoạn hoạt động của đoàn tàu. Theo các nghiên cứu do bà Jin Afang và nhóm khoa học Đại học Tân Cương công bố, những đợt gió cát trung bình có thể khiến tàu giảm 10% lớp sơn chỉ trong vài giờ chạy. Lớp kính chắn gió, bánh tàu và nhiều chi tiết khác liên tục bị bào mòn, dẫn tới chi phí bảo trì rất cao.

Công nghệ đặc biệt để vận hành trong điều kiện khắc nghiệt

Để đảm bảo an toàn và duy trì khai thác, Trung Quốc đã áp dụng hàng loạt giải pháp chưa từng có tiền lệ trong vận hành đường sắt cao tốc:

• Xây dựng hệ thống tường chắn cát, chắn gió kéo dài hàng trăm km.
• Làm các đường hầm thép – bê tông tại các đoạn chịu gió mạnh nhất, giúp tàu di chuyển an toàn.
• Lắp đặt mạng lưới cảnh báo gió tự động, buộc đoàn tàu giảm tốc độ hoặc dừng khi gió vượt ngưỡng an toàn.

Nhờ các biện pháp này, tuyến đường vẫn duy trì khai thác liên tục, nhưng tốc độ tối đa đạt được chỉ khoảng 250 km/h, thấp hơn đáng kể so với thiết kế. Những năm gần đây, để giảm rủi ro an toàn, tốc độ khai thác còn được hạ xuống 200 km/h hoặc thấp hơn ở nhiều đoạn. Điều này khiến nhiều hành khách phàn nàn vì kỳ vọng ban đầu về một “bullet train” thực thụ.

Ngoài ra, không ít lái tàu phản ánh tình trạng rung lắc dữ dội khi đoàn tàu rời khỏi đường hầm chắn gió và lập tức đối mặt với bão cát. Việc duy tu tường chắn gió cũng trở thành thách thức lớn, bởi sau một thời gian, nhiều đoạn bị cát chôn lấp và phải tốn công, tốn chi phí đào thông tuyến.

Các chuyên gia khuyến nghị Trung Quốc cần nghiên cứu sử dụng thêm vật liệu đàn hồi phủ lên thân tàu để giảm mài mòn. Nếu không, chi phí bảo trì và độ an toàn sẽ trở thành vấn đề nan giải trong khai thác lâu dài.

Hiệu quả kinh tế và những tranh luận

Với tổng mức đầu tư khoảng 22,5 tỷ USD, tuyến đường sắt cao tốc Lanzhou–Urumqi được kỳ vọng trở thành đòn bẩy đưa Tân Cương phát triển mạnh mẽ, gia tăng lưu thông hàng hóa và dịch vụ. Tuy nhiên, thực tế cho thấy hiệu quả kinh tế vẫn là chủ đề tranh luận.

Số liệu thống kê cho thấy công suất sử dụng chỉ đạt 30–40% trong nhiều năm khai thác, nguyên nhân chủ yếu do lưu lượng hành khách không cao, các đô thị dọc tuyến thưa dân, khoảng cách xa và điều kiện khí hậu bất lợi.

Chi phí vận hành, duy tu khổng lồ nhiều khi vượt doanh thu bán vé. Trong khi đó, tốc độ không đạt chuẩn thiết kế làm giảm tính cạnh tranh với các phương tiện khác.

Dù vậy, về mặt chiến lược, tuyến đường vẫn đóng vai trò then chốt trong liên kết vùng Tây Bắc với các tỉnh miền Đông, tạo tiền đề phát triển giao thương xuyên Á – Âu. Với các nhà hoạch định chính sách, tuyến đường sắt cao tốc này là minh chứng cho tầm nhìn dài hạn hơn là lợi nhuận trước mắt.

Câu chuyện Lanzhou–Urumqi cũng cho thấy rõ một nghịch lý trong phát triển hạ tầng hiện đại: tham vọng công nghệ không dễ thắng được sự khắc nghiệt của tự nhiên. Dù tuyến đường góp phần đưa hình ảnh đường sắt cao tốc Trung Quốc vươn tầm thế giới, nó cũng đặt ra nhiều bài học về tính bền vững, chi phí duy tu và năng lực khai thác thực tế.