Thủ đô Bắc Kinh của Trung Quốc đã hạn chế xe xăng, chuyển sang đi xe điện như thế nào trong 10 năm qua?

Khi thành phố dùng chính sách để định hình lối sống mới

Trong hơn một thập kỷ qua, Bắc Kinh – thủ đô hơn 20 triệu dân của Trung Quốc đã từng bước chuyển mình để giải bài toán ô nhiễm không khí vốn gây ám ảnh suốt nhiều năm. Trung tâm của quá trình này là sự trỗi dậy của xe điện (EV), không chỉ như một giải pháp công nghệ mà còn là kết quả của những chính sách kiên định, được thiết kế nhằm thay đổi hành vi của cả xã hội.

Từ việc hạn chế xe xăng, ưu đãi xe điện, đến việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng và các công cụ tài chính, Bắc Kinh đang định hình lại tương lai giao thông đô thị theo cách bài bản và chiến lược.

Bắt đầu từ năm 2016, chính quyền Bắc Kinh đã thực hiện lệnh cấm lưu thông đối với các loại xe cũ có mức phát thải cao, cụ thể là xe đạt chuẩn khí thải Quốc I và Quốc II. Đây là bước đi đầu tiên nhằm làm sạch đường phố, buộc người dân phải tính đến việc thay đổi phương tiện.

Không dừng lại ở đó, Bắc Kinh còn áp dụng hệ thống luân phiên biển số, cấm một nhóm xe theo số đăng ký không được di chuyển vào giờ cao điểm – chính sách không áp dụng cho xe điện. Điều này biến EV thành lựa chọn thuận tiện hơn về mặt di chuyển, khiến người dân có lý do thực tế để lựa chọn phương tiện này.

Từ năm 2011, hệ thống xổ số biển số được triển khai để kiểm soát số lượng xe mới đăng ký mỗi năm. Trong khi người mua xe chạy xăng phải chờ nhiều năm, người mua xe điện được ưu tiên cấp biển số nhanh hơn, hoặc hưởng thêm hạn ngạch bổ sung.

Ngoài ra, trong những ngày thành phố phát cảnh báo ô nhiễm không khí cấp đỏ, xe điện tiếp tục được miễn trừ các hạn chế giao thông, đóng vai trò như “vé thông hành” duy nhất trong điều kiện khẩn cấp.

Một số chính sách hỗ trợ tài chính cũng được thực thi. Chính quyền Bắc Kinh đưa ra mức trợ cấp từ 2.000–22.000 nhân dân tệ cho người sẵn sàng bỏ xe cũ (chuẩn khí thải Quốc III trở xuống) để đổi sang xe điện hoặc hybrid. Đây là động thái không chỉ mang tính khuyến khích cá nhân, mà còn cho thấy định hướng dài hạn trong chính sách năng lượng và môi trường.

Hiệu quả thực tế: Xe điện giúp giảm phát thải nhưng vẫn còn nhiều ẩn số

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra kết quả tích cực từ các chính sách này. Theo Hội đồng Giao thông Sạch Quốc tế (ICCT), chiến lược thúc đẩy xe điện ở Bắc Kinh đã mang lại lợi ích môi trường gấp 4 lần chi phí đầu tư, nếu tính đến năm 2040.

Một nghiên cứu đăng trên Scientific Reports năm 2023 cho thấy, mỗi xe điện có thể giúp giảm tới 85kg CO₂ mỗi tháng, tùy theo mục đích sử dụng. Tuy nhiên, hiệu quả này sẽ giảm đi đáng kể nếu nguồn điện vẫn chủ yếu đến từ các nhà máy nhiệt điện chạy than – điều vốn vẫn là thực tế ở nhiều khu vực Trung Quốc.

Về mặt xã hội, các bài viết của The Guardian (2024) ghi nhận người dân Bắc Kinh ngày càng lựa chọn EV không chỉ vì yếu tố môi trường, mà còn bởi tính tiện dụng và cả xu hướng tiêu dùng. Xe điện không còn là lựa chọn “ý thức hệ” mà trở thành giải pháp hợp lý về chi phí, tiện lợi và thậm chí là thời trang.

Tuy nhiên, các chuyên gia cũng lưu ý rắng nếu không được kết hợp với phát triển giao thông công cộng, quy hoạch đô thị hợp lý và chuyển đổi năng lượng sạch, thì xe điện sẽ chỉ là giải pháp nửa vời trong cuộc chiến với ô nhiễm.

Thách thức còn lại: Hợp tác vùng và điện sạch

Thành công của Bắc Kinh trong việc nâng tỷ lệ xe điện và giảm xe xăng là điều được nhiều đô thị lớn trên thế giới quan tâm học hỏi. Tuy nhiên, ngay cả Bắc Kinh cũng không thể “đi một mình”. Việc kiểm soát ô nhiễm không khí đòi hỏi phải có hợp tác vùng, đặc biệt với các địa phương lân cận như Thiên Tân và Hà Bắc – nơi đóng vai trò quan trọng trong chuỗi vận hành công nghiệp và phát điện.

Đồng thời, để EV thực sự “xanh” từ trong ra ngoài, Bắc Kinh cần tăng tốc chuyển đổi sang năng lượng tái tạo, giảm phụ thuộc vào điện từ than đá. Chỉ khi đó, lợi ích môi trường từ xe điện mới có thể phát huy toàn diện.

Hành trình của Bắc Kinh là một ví dụ rõ ràng cho thấy: cải cách đô thị là điều khả thi nếu có quyết tâm chính trị, chính sách thông minh và sự đồng thuận xã hội. Tuy còn không ít thách thức, nhưng thủ đô của Trung Quốc đã đặt nền móng rõ ràng cho một tương lai giao thông bền vững hơn.