Sôi động 'đường đua' PPP - Kỳ 1: Toàn cảnh dòng vốn tư nhân chảy vào dự án PPP

Trong vài năm trở lại đây, khái niệm PPP (hợp tác công tư) đã trở nên quen thuộc trong các kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội. Với nhu cầu đầu tư khổng lồ vào giao thông, năng lượng và đô thị hiện nay ở nước ta, sự tham gia của khối tư nhân không chỉ bổ sung vốn, mà còn đem lại công nghệ, quản trị, kỷ luật tiến độ, giảm tải áp lực ngân sách Nhà nước.

Nhu cầu vốn khổng lồ và cơ hội rộng mở

Theo Nghị quyết 29/2021/QH15, giai đoạn 2021–2025, nhu cầu vốn đầu tư toàn xã hội bình quân khoảng 32–34% GDP, tương đương hơn 17 triệu tỷ đồng. Trong đó, vốn đầu tư công chỉ chiếm 16–17%, khoảng 2,9 triệu tỷ đồng. Điều này cho thấy ngân sách không thể một mình đáp ứng toàn bộ nhu cầu. Việc huy động các nguồn lực xã hội, đặc biệt là tư nhân trở nên tất yếu và khách quan.

Thống kê của Bộ KHĐT (nay là Bộ Tài chính), trong giai đoạn 2010–2020, với chủ trương xã hội hóa, cả nước đã ký 336 dự án PPP, chủ yếu dưới hình thức BOT và BT, với tổng vốn huy động khoảng 1,609 triệu tỷ đồng. Bước sang giai đoạn 2021–2024, kể từ khi Luật PPP có hiệu lực, đã có 36 dự án mới được triển khai, tổng mức đầu tư 235.000 tỷ đồng. Các dự án này dự kiến hình thành hàng trăm km đường cao tốc và hai cảng hàng không quốc tế, đồng thời huy động gần 100.000 tỷ đồng vốn tư nhân cho hạ tầng.

Dữ liệu từ nghiên cứu của TS. Ngô Ngân Hà (Đại học Thương mại) công bố vào đầu năm 2025 cho thấy, xét theo lĩnh vực, phần lớn dự án PPP tập trung vào giao thông, ngoài ra còn có xử lý nước thải, cấp nước sạch, hạ tầng kỹ thuật và y tế.

Cụ thể, từ năm 2021 đến nay, có 30 dự án giao thông, 5 dự án trong lĩnh vực cấp – thoát nước và hạ tầng, cùng 1 dự án y tế. Về loại hợp đồng, BOT (xây dựng – vận hành – chuyển giao) chiếm ưu thế với 28 dự án; còn lại gồm 3 dự án BLT (xây dựng – chuyển giao – thuê dịch vụ), 4 dự án BOO (xây dựng – sở hữu – vận hành) và 1 dự án O&M (hợp đồng kinh doanh và quản lý).

Nhộn nhịp “đường đua” PPP

Dù còn thách thức, có thể thấy sự nhập cuộc ngày càng mạnh mẽ của tư nhân trong nhiều dự án hạ tầng quy mô lớn.

Trong lĩnh vực giao thông, Tập đoàn Đèo Cả nổi bật với chuỗi công trình hầm đường bộ như Đèo Cả – Cổ Mã, Cù Mông, Hải Vân 2, Phú Gia – Phước Tượng, cùng các tuyến cao tốc Bắc Giang – Lạng Sơn, Trung Lương – Mỹ Thuận, Cam Lâm – Vĩnh Hảo.

Sau khi Luật PPP có hiệu lực, doanh nghiệp này khởi công cao tốc Cam Lâm – Vĩnh Hảo, không chỉ thu xếp vốn thành công mà còn tiết giảm 1.000 tỷ đồng vốn Nhà nước. Hiện nay, Đèo Cả đang tập trung nguồn lực triển khai cao tốc Đồng Đăng – Trà Lĩnh với tổng vốn hơn 22.600 tỷ đồng qua hai giai đoạn. Tại Đại hội cổ đông 2025, Đèo Cả đặt tham vọng đầu tư các dự án PPP với tổng nguồn vốn dự kiến hơn 87.039 tỷ đồng, mở rộng từ hạ tầng đường bộ sang đường sắt tốc độ cao, metro, sân bay, cơ điện.

Công ty TNHH Tập đoàn Sơn Hải cũng ghi dấu ấn tại các dự án PPP như cao tốc Nha Trang – Cam Lâm, La Sơn – Túy Loan, Mai Sơn – Quốc lộ 45, Nghi Sơn – Diễn Châu. Sơn Hải còn đề xuất tuyến Nha Trang – Liên Khương và kiến nghị mở rộng 263 km cao tốc Bắc – Nam đoạn Hoài Nhơn – Nha Trang, cam kết tự thu xếp vốn, không sử dụng ngân sách, thi công không quá 24 tháng và bảo hành 10 năm.

Ở miền Bắc, cao tốc Ninh Bình – Hải Phòng dài hơn 60 km, tổng vốn 19.784 tỷ đồng, đang triển khai theo PPP với liên danh Geleximco – Vinaconex – Phương Thành – Nam Sơn – Hoàng Cầu. Các nhà đầu tư chịu trách nhiệm thu xếp hơn 10.400 tỷ đồng, trong đó vốn chủ sở hữu 1.567 tỷ đồng, thời gian thu phí hoàn vốn 25 năm 4 tháng.

Tại Tây Nguyên, dự án Bảo Lộc – Liên Khương giai đoạn 1 (17.718 tỷ đồng) được liên danh T&T – FUTA – Phương Thành khởi động. Ở phía Nam, Vành đai 4 TP.HCM đoạn cầu Thủ Biên – sông Sài Gòn (11.743 tỷ đồng) do Becamex IDC – Becamex IJC – Đèo Cả thực hiện theo hợp đồng BOT. Dự án Gia Nghĩa – Chơn Thành (124 km, gần 20.000 tỷ đồng) ghi nhận sự tham gia của Vingroup – Techtra, trong khi cao tốc Dầu Giây – Tân Phú (gần 8.500 tỷ đồng) có sự góp mặt của Trường Hải và Sơn Hải.

Vốn tư nhân cũng đang ‘đổ bộ’ sang lĩnh vực hàng không. Sau thành công của cảng hàng không Vân Đồn (7.700 tỷ đồng), Sun Group triển khai mở rộng sân bay Phú Quốc với tổng vốn 21.998 tỷ đồng, nâng công suất lên 20 triệu khách/năm. Tập đoàn này còn đề xuất sân bay Lý Sơn, Vân Phong và hạng mục dân dụng sân bay Phan Thiết.

Cảng hàng không Chu Lai hiện thu hút sự quan tâm của nhiều tập đoàn, trong đó Sovico liên kết với Adani (Ấn Độ) đề xuất tổng vốn 11.000 tỷ đồng. Masterise gây chú ý khi khởi công sân bay Gia Bình (Bắc Ninh) với tổng vốn 195.124 tỷ đồng, vốn góp 29.268 tỷ đồng. Doanh nghiệp Xuân Trường (Ninh Bình) cũng gửi đề xuất xây dựng sân bay quốc tế tiêu chuẩn 4E, công suất 10 triệu khách/năm, bằng vốn ngân sách tỉnh kết hợp vốn xã hội hóa.

Đặc biệt, ‘đại dự án’ đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam cũng đang nhận được quan tâm lớn của khối tư nhân, với các tập đoàn kinh tế có nội lực hàng đầu đất nước như Vin Group, Thaco, Hòa Phát. Dù mới ở giai đoạn ý tưởng, sự xuất hiện của tư nhân trong một dự án tầm vóc thế kỷ đã phản ánh sức hút và tham vọng rất lớn của PPP.

Từ những con số và dự án cụ thể có thể thấy, ‘đường đua’ PPP đang nóng dần lên. Hàng loạt tập đoàn tư nhân lớn đã nhập cuộc, mang theo tiềm lực tài chính, kinh nghiệm triển khai và khát vọng khẳng định vị thế trong lĩnh vực hạ tầng. Ngược lại, nhu cầu hạ tầng khổng lồ của quốc gia đang mở ra cơ hội hiếm có để tư nhân song hành cùng Nhà nước.

Kỳ tiếp theo sẽ đi sâu vào từng doanh nghiệp tiêu biểu, phân tích cách họ tiếp cận, thu xếp vốn, triển khai dự án cũng như chiến lược dài hạn trên ‘đường đua’ PPP hiện nay.