Sau sáp nhập, Quảng Trị biến "thứ có sẵn" thành đòn bẩy bứt phá, tạo bàn đạp cho giai đoạn phát triển mới

Vai trò nguồn thu từ đất tại Quảng Trị trong bối cảnh sau sáp nhập

Trong nhiều năm qua, đất đai là nguồn lực quan trọng giúp địa phương gia tăng đầu tư phát triển. Tại Quảng Trị, nguồn thu từ tiền sử dụng đất giữ vai trò đáng kể trong cơ cấu thu ngân sách. Lũy kế 8 tháng đầu năm 2025, toàn tỉnh thu gần 3.800 tỉ đồng tiền sử dụng đất, đạt 103% kế hoạch Hội đồng Nhân dân tỉnh giao cho cả năm và tăng 150% so với cùng kỳ năm trước. Khác với nhiều khoản thu phải điều tiết về trung ương, nguồn thu từ đất được địa phương hưởng 100% và chỉ dùng cho đầu tư phát triển, tạo điều kiện đẩy nhanh tiến độ các công trình hạ tầng trọng yếu, góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ công và hỗ trợ mục tiêu nông thôn mới nâng cao.

Trong giai đoạn sau sáp nhập, khi hạ tầng kinh tế – xã hội tại một số khu vực còn phân tán, việc có thêm nguồn lực để đầu tư các trung tâm hành chính, giao thông và tiện ích cơ bản là nhu cầu cấp thiết. Có ý kiến cho rằng nguồn thu từ đất thiếu bền vững ở tầm dài hạn, nhưng hiện nay đây là giải pháp then chốt để cấp xã có dư địa chủ động điều hành, hình thành nền tảng cho các nguồn thu vững chắc hơn về sau. Thực tế cho thấy, nơi nào xây dựng chiến lược phù hợp, huy động hiệu quả nguồn lực từ đất thì nơi đó có điều kiện sớm hoàn thiện kết cấu hạ tầng, cải thiện môi trường sống và năng lực thu hút đầu tư.

Theo cơ chế phân chia hiện hành, 13 xã khó khăn thuộc tỉnh Quảng Bình (cũ) được giữ lại tới 80% nguồn thu tiền sử dụng đất, đa số xã còn lại được hưởng 40% sau khi trừ chi phí đầu tư hạ tầng và giải phóng mặt bằng. Riêng các xã thuộc khu vực Quảng Trị (cũ) tạm thời để lại 100% nguồn thu ở cấp tỉnh để điều phối chung. Từ năm 2026, Hội đồng Nhân dân tỉnh dự kiến ban hành chính sách phân chia thống nhất toàn tỉnh, theo hướng khuyến khích các xã chủ động lập dự án tạo quỹ đất, tổ chức đấu giá minh bạch và gắn kết trách nhiệm điều hành ngân sách với kết quả thực hiện tại cơ sở.

Mô hình tạo quỹ đất và bài học triển khai

Kinh nghiệm tại xã Hoàn Lão (trước đây thuộc huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình cũ) cho thấy tác động thực tiễn của việc chủ động tạo quỹ đất. Trong 10 năm, địa phương đã đầu tư 9 dự án với tổng vốn 285,5 tỉ đồng, 6 dự án hoàn thành đấu giá thu về hơn 305 tỉ đồng tiền sử dụng đất, phần quỹ đất còn lại dự kiến đưa ra đấu giá vào cuối năm 2025 và đầu 2026 có thể mang về thêm khoảng 500 tỉ đồng. Sau khi trừ chi phí đầu tư hạ tầng, giá trị thu ròng cho ngân sách gần 520 tỉ đồng. Theo cơ chế hưởng 40%, xã thu về khoảng 208 tỉ đồng, tạo nguồn lực đáng kể để đầu tư các công trình thiết yếu.

Kết quả tương tự cũng ghi nhận ở nhiều địa bàn khác của Quảng Trị, cho thấy mô hình tạo quỹ đất có tính khả thi nếu được chuẩn bị kỹ lưỡng và thực thi nhất quán. Với vốn điều lệ hơn 1.600 tỉ đồng, vai trò của Quỹ phát triển đất tỉnh rất quan trọng trong chuỗi này, quỹ có thể ứng vốn cho các khâu bồi thường, giải phóng mặt bằng, đầu tư hạ tầng khung, hình thành quỹ đất sạch để tổ chức đấu giá và hoàn vốn. Sự đồng hành về tài chính giúp rút ngắn thời gian chuẩn bị đầu tư, nâng cao tính chủ động của cấp xã, phường.

Dẫu vậy, các dự án tạo quỹ đất mang đậm tính thị trường và có yếu tố rủi ro. Vì thế khi triển khai, chính quyền cơ sở cần đánh giá thận trọng nhu cầu thực tế về đất ở, đất thương mại – dịch vụ, chọn vị trí kết nối giao thông thuận lợi, xác định quy mô phù hợp sức hấp thụ của thị trường. Các bước như khảo sát giá, lập phương án đấu giá, công khai thông tin, và tổ chức bán đấu giá minh bạch là điều kiện để tối ưu nguồn thu và hạn chế rủi ro. Tránh đầu tư dàn trải hoặc mở dự án quá lớn so với nhu cầu, vì có thể làm gia tăng chi phí cơ hội và gây áp lực lên ngân sách.

Trong trung và dài hạn, mục tiêu là sử dụng nguồn thu từ đất để tạo "hiệu ứng bậc thang": Một phần vốn dành cho hạ tầng thiết yếu, phần còn lại hỗ trợ các dự án thúc đẩy sản xuất – kinh doanh, nguồn nhân lực và chuyển đổi số. Khi hạ tầng hoàn thiện, môi trường đầu tư cải thiện, Quảng Trị có thể mở rộng cơ sở thuế bền vững hơn thông qua hoạt động kinh tế gia tăng thay vì chỉ phụ thuộc vào một nguồn thu. Cách tiếp cận tuần tự này giúp cân bằng giữa yêu cầu cấp bách và tính bền vững, phù hợp bối cảnh sau sáp nhập khi nhu cầu đầu tư công tăng mạnh.