Phong cách sống Việt qua mâm cơm ba miền: Nề nếp – Nghĩa tình – Hào sảng
Mỗi miền một mâm cơm, mỗi vùng một cách bày biện, nêm nếm, ứng xử. Đằng sau đó là cả một hệ giá trị, phong cách sống của người Việt.
Mâm cơm người Bắc: Trật tự, nền nếp và lễ nghi
Ở miền Bắc, mâm cơm gia đình là nơi thể hiện rõ nhất tính cách nề nếp, kín đáo và trọng lễ nghĩa. Mâm cơm thường được dọn theo nguyên tắc “trên kính dưới nhường”, món nào cũng vừa phải, hài hòa, không lấn át nhau về hương vị hay màu sắc.
Món Bắc thường nhạt, thiên về vị thanh, có nước dùng hoặc canh để trung hòa. Cơm trắng bày ra mâm chung, các món như thịt kho, cá kho, rau luộc, canh rau thường đặt trong từng bát nhỏ hoặc đĩa nông, chia đều quanh mâm. Mắm chấm pha nhẹ, vừa miệng, để giữa bàn.
Việc dọn cơm không chỉ là chuyện ăn uống mà còn là biểu hiện rõ của phép tắc: người nhỏ tuổi mời cơm, người lớn gắp trước. Trẻ em không được chen lời, không được bỏ ăn giữa chừng và luôn nhường phần ngon cho ông bà, cha mẹ.
Mâm cơm Bắc như một bản nhạc nhẹ, không cao trào nhưng đầy tiết chế, một cách sống trọng sự hài hòa, điều độ.
Mâm cơm người Trung: Đậm đà, chặt chẽ và gắn kết
Nếu miền Bắc trọng lễ thì mâm cơm miền Trung thể hiện tinh thần tảo tần, tiết kiệm nhưng vô cùng đậm đà và gắn bó.
Cơm miền Trung không nhiều món nhưng món nào cũng nêm nếm kỹ lưỡng. Vị mặn, cay thường rõ nét. Mắm nêm, mắm ruốc, mắm cá... là linh hồn mâm cơmvà được làm từ chính tay người trong nhà, mang hương vị riêng biệt theo từng địa phương.
Mâm cơm miền Trung thường có món mặn như cá biển kho, thịt rim mặn, rau luộc chấm mắm. Canh rau ngót, canh mướp đắng nhồi thịt thường xuất hiện vào mùa hè. Dưa món, cà pháo, mắm tép là món phụ nhưng luôn có mặt để kích thích vị giác.
Cả nhà quây quần, ngồi sát nhau, người lớn múc cơm cho từng người. Dù mâm cơm khiêm nhường nhưng tình thân thì đầy đặn nói lên lối sống nghĩa tình, chắc chắn và tiết kiệm của người miền Trung.
Mâm cơm người Nam: Phóng khoáng, hào sảng và thân thiện
Miền Nam với sự đa dạng văn hóa và khí hậu ôn hòa tạo nên mâm cơm mang tính mở, phóng khoáng cả về khẩu vị lẫn cách dọn dẹp.
Cơm miền Nam thường nhiều món, nhiều sắc màu, đầy đủ từ món kho, xào, chiên, canh đến món tráng miệng. Nêm nếm đậm đà, hơi ngọt, phù hợp với khẩu vị vùng đất sông nước. Nước chấm là thứ không thể thiếu – từ nước mắm chua ngọt, mắm me đến mắm cá linh, mắm chưng…
Mâm cơm Nam có thể bày trên bàn cao hoặc sạp tre ngoài hiên. Mọi người không quá câu nệ thứ tự, ai đến trước ăn trước, không khí bữa ăn thường vui vẻ, cởi mở, nhiều tiếng cười và chuyện trò. Trẻ em được phép gắp món mình thích, người lớn hay gắp cho nhau như một cách thể hiện sự quan tâm.
Cách ăn thể hiện phong cách sống: người Nam sẵn sàng chia sẻ, không câu nệ tiểu tiết, xem trọng sự vui vẻ, đông đủ. Mâm cơm cũng phản ánh tính cách hào sảng, thân thiện và yêu đời của con người nơi đây.
Mâm cơm người Việt không chỉ là nơi sum họp mà còn là một biểu tượng sống. Từ cách nêm nếm đến vị trí chỗ ngồi, từ lễ nghĩa trong mâm cơm đến cách trò chuyện đều phản ánh tính cách và phong cách sống đặc trưng của từng vùng miền.
Ba miền - ba mâm - ba cách sống nhưng dù khác biệt, tất cả đều phản ánh một điểm chung trong văn hóa Việt: mâm cơm là nơi gắn kết yêu thương, nuôi dưỡng giá trị gia đình và lưu giữ căn cốt của một dân tộc trọng tình, trọng nghĩa.
Mâm cơm dù đơn sơ hay cầu kỳ vẫn là nơi khởi đầu cho mọi bài học sống đầu tiên trong mỗi gia đình Việt Nam.