Nông dân Gia Lai ngừng theo lối cũ, mở ra cách làm giàu thông minh từ giống cây "đặc sản" mà không tốn thêm chi phí

Chìa khóa nâng năng suất và thích ứng biến đổi khí hậu

Nhằm nâng cao năng suất, chất lượng và khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu, năm 2023, Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên phối hợp cùng các địa phương tỉnh Gia Lai triển khai mô hình canh tác cà phê thông minh. Đây được xem là bước đột phá trong việc giúp nông dân thay đổi tư duy sản xuất, hướng đến nền nông nghiệp bền vững.

Khác với phương pháp truyền thống, mô hình mới tập trung bón phân hữu cơ, cân bằng độ phì của đất và bổ sung vi sinh vật có lợi thông qua chế phẩm sinh học BioSpring – một sản phẩm gốc men vi sinh giúp cải thiện sức khỏe đất, tăng khả năng hấp thu dinh dưỡng và phòng chống sâu bệnh.

Hiệu quả thể hiện rõ rệt khi tỷ lệ rụng quả giảm 7–15%, năng suất tăng 9–16%, hạt to, đồng đều và ít sâu bệnh hơn so với vườn đối chứng. Lợi nhuận của người trồng cà phê tăng 16–23% trong khi chi phí sản xuất hầu như không thay đổi.

Ông Nguyễn Văn Thiện (xã Ia Phí, Gia Lai) chia sẻ rằng nhiều năm lạm dụng phân hóa học khiến vườn cà phê bạc màu, năng suất giảm. Khi chuyển sang canh tác thông minh, 1.600 cây cà phê phát triển mạnh, ước đạt 35–40 tấn quả tươi/vụ, mang lại nguồn thu cao hơn trước.

“Từ hiệu quả đó, nhiều hộ trong thôn đã thay đổi tư duy, giảm phân hóa học, hướng đến hữu cơ”, ông nói.

Tương tự, ông Lương Văn Sức (thôn 3, Ia Phí) cho biết, mô hình giúp ông giảm công chăm sóc, chi phí và tăng năng suất rõ rệt. Cây khỏe hơn, đất tơi xốp, quả chín đều, điều mà cách làm cũ không có được.

Theo Tiến sĩ Trương Hồng, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên, mô hình này giúp nông dân thay đổi căn bản về tư duy sản xuất từ chọn giống, bón phân, tưới nước tiết kiệm đến phòng trừ sâu bệnh theo ngưỡng gây hại. Mô hình cũng khuyến khích trồng xen cây có giá trị cao như sầu riêng, hồ tiêu để đa dạng nguồn thu và giảm rủi ro.

“Chi phí đầu vào giảm, năng suất tăng 5–15%, chất lượng hạt cải thiện rõ rệt. Nếu trồng xen, hiệu quả kinh tế còn cao hơn nữa”, ông nhấn mạnh.

Tái canh vườn cũ, mở đường cho thế hệ nông dân mới

Cùng với mô hình canh tác thông minh, nhiều hộ nông dân Gia Lai đang chủ động tái canh vườn cà phê già cỗi bằng các giống mới năng suất cao. Ông Nguyễn Tấn Lục (xã Chư Sê) là một ví dụ, ba năm trước, ông chặt bỏ hơn 1.000 cây cũ để trồng giống Thiện Trường. Nhờ áp dụng kỹ thuật canh tác thông minh, vườn cà phê sinh trưởng khỏe, đạt hơn 7 tấn/ha, cao gấp đôi trước đây.

“Có cây cho tới 15 kg quả tươi, hạt to, đồng đều, chất lượng vượt trội”, ông cho biết.

Theo ông Lục, sự khác biệt đến từ việc tái canh đúng kỹ thuật kết hợp hữu cơ, giúp duy trì độ phì của đất, giảm sâu bệnh và kéo dài chu kỳ khai thác. Đây cũng là hướng đi được nhiều hợp tác xã khuyến khích nhân rộng.

Ông Lê Hữu Anh, Giám đốc HTX Nông nghiệp và Dịch vụ Lam Anh (huyện Đak Đoa), cho biết tái canh đang trở thành xu hướng tất yếu: “Những vườn đã quá già cỗi, năng suất chỉ còn 1–1,5 tấn nhân/ha thì phải thay thế. Giống mới như xanh lùn hay Thiện Trường có thể đạt 2,5–4 tấn nhân/ha chỉ sau 3–4 năm”.

HTX Lam Anh thường xuyên tổ chức tập huấn kỹ thuật, hướng dẫn chọn giống, cải tạo đất, bón phân theo quy trình, giúp nông dân từng bước chuẩn hóa sản xuất. Thực tế cho thấy, vườn tái canh đầu tư bài bản đang cho năng suất cao, chất lượng hạt ổn định, góp phần đảm bảo thu nhập lâu dài.

Theo Tiến sĩ Phan Việt Hà, Phó Viện trưởng phụ trách Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên, thời gian tới Viện sẽ phối hợp các địa phương chính thống hóa mô hình canh tác cà phê thông minh, mở rộng đào tạo, chuyển giao kỹ thuật để nông dân áp dụng đại trà.