Nông dân Đắk Lắk đang làm giàu từ giống trái "lúc chua, lúc ngọt", bán rất đắt hàng, xuất khẩu sang cả Mỹ, Nhật Bản
Trên cao nguyên Đắk Lắk, nông dân đang làm giàu nhờ giống cây chanh leo
Giữa cao nguyên nắng gió, những vườn chanh leo xanh mướt
Trên vùng đất đỏ bazan của xã Quảng Phú (Đắk Lắk), khu vườn hơn 3.000 gốc chanh leo của anh Nguyễn Đình Hiệp luôn phủ một màu xanh mướt, trĩu quả. Giữa nắng gió cao nguyên, những hàng dây leo vươn mình trong nhà lưới là thành quả của nhiều năm gắn bó, tìm tòi và đúc kết kinh nghiệm của người nông dân Tây Nguyên.
Anh Hiệp chia sẻ: “Làm trong nhà lưới tuy tốn kém hơn ban đầu, nhưng hiệu quả thấy rõ: cây ít bệnh, giảm thuốc bảo vệ thực vật, trái đồng đều và năng suất cao hơn hẳn”.
Mô hình này không chỉ giúp gia đình anh Hiệp có thu nhập ổn định mà còn trở thành hình mẫu được nhiều nông hộ trong vùng học hỏi.
Không chỉ riêng Đắk Lắk, cây chanh leo đang trở thành một trong những cây trồng chủ lực của Tây Nguyên. Cả nước hiện có hơn 10.000 ha chanh leo, sản lượng đạt 190.000–220.000 tấn mỗi năm, kim ngạch xuất khẩu khoảng 170 triệu USD. Riêng Đắk Lắk chiếm khoảng 2.700 ha, sản lượng hơn 38.000 tấn/năm trong đó 40% xuất sang Trung Quốc, 30% sang Nhật Bản và Mỹ.
Nhờ năng suất cao, thu hoạch nhanh và vốn đầu tư vừa phải, chanh leo đã giúp nhiều nông dân ở Đắk Lắk, Gia Lai, Quảng Ngãi thoát nghèo, vươn lên làm giàu. Tuy nhiên, đằng sau những mùa quả ngọt vẫn còn nhiều rủi ro như khi giá tăng sẽ khiến người dân đổ xô trồng. Ngược lại, khi dư thừa thì giá lại lao dốc. Bài học “được mùa mất giá” chưa bao giờ cũ đối với nông sản Việt.
Ông Lưu Quốc Thạnh, Tổng Giám đốc Công ty TNHH Quicornac (Gia Lai) nhận định: “Chanh leo là cây ngắn ngày, thu hoạch nhanh nên dễ bị trồng tự phát. Nếu không có quy hoạch và chính sách khuyến nông hợp lý, việc cung vượt cầu là điều khó tránh”.
Theo ông, muốn phát triển bền vững phải dựa vào nhu cầu thị trường và kế hoạch thu mua của doanh nghiệp thay vì phong trào.
Chìa khóa cho nông sản bền vững
Trước thực tế đó, mô hình liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân thông qua hợp tác xã đang được xem là hướng đi tất yếu. Ông Nguyễn Văn Thái Bình, Giám đốc HTX Nông nghiệp công nghệ cao Xanh Cao Nguyên (Đắk Lắk) cho rằng: “Khi doanh nghiệp cung cấp giống chuẩn, hướng dẫn kỹ thuật và bao tiêu sản phẩm, nông dân yên tâm sản xuất. Ngược lại doanh nghiệp có vùng nguyên liệu ổn định, kiểm soát chất lượng xuất khẩu”.
Theo ông Bình, điều quan trọng đầu tiên khi trồng chanh leo là xác định thị trường đầu ra. Mỗi thị trường có tiêu chuẩn riêng: EU yêu cầu chứng chỉ và mã số vùng trồng; Nga ưa quả to, vỏ đẹp, chi phí vận chuyển thấp; trong khi Mỹ và Úc đòi hỏi thêm quy trình chiếu xạ.
“Định hướng thị trường ngay từ đầu sẽ quyết định sự bền vững của vùng trồng”, ông nhấn mạnh.
Nhiều địa phương ở Tây Nguyên hiện phối hợp cùng doanh nghiệp mở lớp tập huấn kỹ thuật, hướng dẫn quy trình VietGAP và cấp mã số vùng trồng. Một số hợp tác xã tại Đắk Lắk, Gia Lai đã được chứng nhận GlobalGAP, tạo cơ hội xuất khẩu chính ngạch sang các thị trường khó tính, thay vì phụ thuộc vào đường tiểu ngạch như trước.
Theo ông Hoàng Văn Hồng (Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia), để sản xuất chanh leo hàng hóa đạt chuẩn cần tuân thủ nghiêm quy trình kỹ thuật, đăng ký mã số vùng trồng, đồng thời được giám sát chặt chẽ nhằm đảm bảo an toàn thực phẩm và đáp ứng yêu cầu thị trường nhập khẩu.
Trong chuỗi liên kết này, doanh nghiệp đóng vai trò hạt nhân tổ chức sản xuất – cung ứng giống, vật tư, kỹ thuật. Trong khi đó, nông dân và hợp tác xã sẽ là nền tảng của vùng nguyên liệu. Khi sản xuất có tổ chức gắn với nghiên cứu thị trường, cây chanh leo mới có thể phát triển bền vững và nâng tầm giá trị nông sản Việt.