Nhà thầu trung quốc tham chiến, dự án đường sắt 5,3 tỷ USD được "hồi sinh"?

Theo tuyên bố từ Chính phủ Kenya, tổng vốn đầu tư cho đoạn đường sắt dài 475km này vào khoảng 5,3 tỷ USD (hơn 138.000 tỷ đồng). Điểm đặc biệt trong kế hoạch tài trợ lần này là mô hình hợp tác công – tư (PPP), thay vì vay nợ hoàn toàn như giai đoạn đầu của dự án.

Bộ trưởng Tài chính Kenya John Mbadi cho biết một nhóm các công ty Trung Quốc cam kết góp 40% vốn dưới dạng đầu tư trực tiếp. Đổi lại, các nhà đầu tư sẽ được quyền vận hành tuyến đường sắt trong một khoảng thời gian nhất định để thu phí hoàn vốn. Thời hạn cụ thể sẽ được hai bên thống nhất sau.

Khoảng 30% vốn sẽ do Ngân hàng Xuất nhập khẩu Trung Quốc (China Exim Bank) tài trợ dưới hình thức cho vay ưu đãi, tương tự vai trò của ngân hàng này trong giai đoạn trước. Phần còn lại sẽ do Chính phủ Kenya chi trả từ Quỹ phát triển đường sắt hoặc từ các nguồn thu hiện hữu.

Chiến lược tài chính mới cũng bao gồm điều khoản kéo dài thời gian ân hạn cho khoản vay đến sau năm 2029 – thời điểm Kenya dự kiến hoàn tất phần lớn nghĩa vụ trả nợ cho giai đoạn trước từ Mombasa đến Naivasha dài 590km. Giai đoạn này từng được Trung Quốc tài trợ nhưng kế hoạch nối dài đến Malaba bị dừng lại từ năm 2019 khi Trung Quốc yêu cầu đánh giá lại tính khả thi về mặt kinh tế.

Tín hiệu trở lại của dự án được củng cố thêm khi Đại sứ Trung Quốc tại Kenya, bà Guo Haiyan, khẳng định Bắc Kinh sẵn sàng tiếp tục hỗ trợ các sáng kiến hạ tầng chiến lược của Kenya, đặc biệt là tuyến đường sắt liên vùng Đông Phi.

Theo các chuyên gia, cách tiếp cận tài chính mới cho thấy sự thay đổi quan trọng trong chiến lược toàn cầu của Trung Quốc dưới khuôn khổ Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI). Thay vì ưu tiên các khoản vay song phương lớn như trước đây, Trung Quốc đang dịch chuyển sang mô hình PPP, khuyến khích các doanh nghiệp trong nước rót vốn cổ phần trực tiếp, chia sẻ rủi ro với nước chủ nhà.

Ông Tim Zajontz – chuyên gia Viện Nghiên cứu toàn cầu và các vấn đề chiến lược ở London – nhận định: “Kế hoạch tài chính này là minh chứng rõ ràng cho sự chuyển hướng chiến lược của Trung Quốc tại châu Phi, nơi mà họ đang tìm cách kiểm soát rủi ro, song vẫn duy trì hiện diện trong các dự án hạ tầng trọng điểm”.

Tuyến đường sắt nối dài đến Malaba được kỳ vọng sẽ không chỉ phục vụ nhu cầu nội địa của Kenya mà còn tạo hành lang thương mại xuyên Đông Phi, kết nối Uganda, Rwanda, Nam Sudan và đặc biệt là Cộng hòa Dân chủ Congo – nơi các công ty Trung Quốc có hoạt động khai khoáng quy mô lớn.

Tuy nhiên, không phải mọi ý kiến đều lạc quan. Chuyên gia địa – kinh tế Aly-Khan Satchu cảnh báo rằng chính phủ Kenya có thể đã “quá tự tin” khi công bố cơ chế tài trợ mới như thể đó là cam kết chắc chắn, trong khi “thực tế chưa có dòng vốn nào được giải ngân”.

Vấn đề đặt ra là liệu Trung Quốc có thực sự sẵn sàng đẩy nhanh tiến độ giải ngân, hay chỉ dừng lại ở những cam kết mang tính chính trị trong bối cảnh Bắc Kinh đang tái định hình chiến lược đầu tư ra nước ngoài. Với Kenya, bài toán hiện giờ không chỉ là vốn, mà còn là tính bền vững tài chính và hiệu quả dài hạn của dự án đường sắt từng được xem là biểu tượng cho kỳ vọng phát triển khu vực Đông Phi.