Một quốc gia châu Âu gần như "xóa bỏ" xe xăng, 94% mua mới là xe điện, đi đâu cũng có trạm sạc

Chính sách bền bỉ biến xe điện thành phương tiện chủ đạo

Na Uy – một trong những quốc gia giàu tài nguyên dầu khí nhất thế giới lại đang đi đầu trong cuộc chuyển đổi sang giao thông xanh. Từ năm 2010 đến nay, quốc gia Bắc Âu này đã chứng kiến tỷ lệ xe điện trong tổng số xe mới bán ra tăng từ chưa tới 1% lên gần 94% vào đầu năm 2025. Tại thủ đô Oslo, cứ 10 xe lưu thông thì có đến 4 là xe điện hoàn toàn.

Thành công đó không phải ngẫu nhiên, mà là kết quả của một chuỗi chính sách kiên định, lâu dài và có hệ thống. Chính phủ Na Uy đã miễn thuế VAT cho xe điện, giảm phí cầu đường, phí đỗ xe, và thậm chí cho phép xe điện đi vào làn xe buýt. Các khoản ưu đãi tài chính này không chỉ giúp giá xe điện cạnh tranh hơn, mà còn khiến người dân có động lực chuyển đổi sang phương tiện xanh mà không cảm thấy bị thiệt thòi.

Bà Christina Bu, Tổng thư ký Hiệp hội Xe điện Na Uy (NEVA), cho biết: “Người dân thích lái xe điện vì tiện lợi, không khí sạch hơn và đường phố yên tĩnh hơn. Thay đổi này xảy ra nhanh đến mức nhiều người không kịp nhận ra mình đang sống trong một xã hội không khói xe xăng.”

Cùng với chính sách thuế, Na Uy đầu tư lớn vào hạ tầng trạm sạc công cộng. Đến nay, nước này đã lắp đặt hơn 10.000 trạm sạc nhanh, dù mật độ trạm sạc vẫn còn chênh lệch giữa khu vực miền Nam và Bắc. Đặc biệt, tỷ lệ hộ gia đình có thể sạc xe tại nhà rất cao, tạo thuận tiện cho người dùng.

Động lực từ “cây gậy thuế”: Cấm xe xăng không bằng đánh thuế nặng

Thay vì ban hành lệnh cấm cứng rắn, Na Uy áp dụng chính sách thuế nặng đối với xe gây ô nhiễm. Trong ba năm gần nhất, thuế mua xe xăng và diesel đã tăng gấp đôi – khiến giá xe động cơ đốt trong trở nên không còn cạnh tranh. Trong khi đó, xe điện được miễn toàn bộ thuế, giúp tạo ra chênh lệch lớn về giá sở hữu và chi phí sử dụng lâu dài.

Theo bà Cecilie Knibe Kroglund, Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải Na Uy, yếu tố quan trọng nhất chính là “sự nhất quán trong chính sách và cam kết đầu tư”. Bà cho biết thêm, từ năm 2025, Na Uy sẽ chỉ bán ô tô cá nhân không phát thải, một mục tiêu mà không quốc gia phát triển nào trên thế giới hiện nay dám công bố ở mốc thời gian gần như vậy.

Dù vậy, chính sách này cũng vấp phải tranh cãi. Một số nhà lập pháp cho rằng các ưu đãi hiện nay đang thiên vị nhóm người có thu nhập cao, vốn dễ tiếp cận xe điện hơn. Ngoài ra, việc tập trung toàn bộ nguồn lực vào xe điện có thể làm chậm lại đầu tư vào các phương tiện xanh khác như xe đạp, xe bus chạy hydro hay tàu điện.

Bên cạnh đó, nghịch lý cũng tồn tại: Na Uy vẫn là nước xuất khẩu dầu khí lớn, và ngân sách nhà nước vẫn phụ thuộc không nhỏ vào nguồn thu từ khai thác nhiên liệu hóa thạch. Tuy nhiên, chính phủ nước này vẫn cam kết đạt mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2030, đồng thời thay thế 100% xe buýt đô thị bằng xe điện và nâng tỷ lệ xe tải nặng sử dụng năng lượng tái tạo lên 75% vào cuối thập kỷ này.

Tham vọng 2025: Liệu Việt Nam có thể học hỏi?

Từ bài học của Na Uy, có thể thấy xe điện không chỉ là công nghệ giao thông, mà còn là bài toán chính sách công. Thành công của nước này đến từ việc đồng bộ các yếu tố: ưu đãi tài chính, đầu tư hạ tầng, chính sách thuế và đặc biệt là sự đồng thuận của người dân.

Tại Việt Nam, xu hướng xe điện hóa đang bắt đầu rõ nét, đặc biệt khi VinFast ghi nhận số lượng bàn giao tăng đột biến trong nửa đầu năm 2024. Tuy nhiên, các rào cản lớn về hạ tầng trạm sạc, giá xe và chính sách ưu đãi còn phân tán khiến thị trường chưa bứt phá mạnh như kỳ vọng.

Bài học từ Na Uy cho thấy, để thúc đẩy xe điện phát triển, cần cam kết dài hạn từ nhà nước, kết hợp với đầu tư công vào hạ tầng và chính sách điều tiết thị trường minh bạch. Đây là tiền đề quan trọng để Việt Nam vừa theo kịp xu thế chuyển đổi năng lượng, vừa kiểm soát ô nhiễm đô thị và tiến tới mục tiêu phát triển bền vững.