Một mùa hè không còn “kỳ thi kinh hoàng” mang tên… vào lớp 10

Hơn hai mươi năm rồi, “kỳ thi vào lớp 10”vẫn là một nỗi ám ảnh không tên với hàng triệu gia đình. Nỗi ám ảnh của những đứa trẻ 14 tuổi bị buộc phải chen chân vào một cánh cửa hẹp – nơi người ta gọi là trường công lập, như thể mọi cánh cửa còn lại đều không xứng đáng.

Vì vậy, khi đại biểu Quốc hội Nguyễn Công Long dùng đến cụm từ “kỳ thi kinh hoàng” để nói về tuyển sinh lớp 10, tôi thấy nhẹ nhõm. Không phải vì ông gọi đúng tên nỗi lo, mà vì cuối cùng, nó không còn bị xem là chuyện riêng của từng gia đình – mà đã bước vào nghị trường, trở thành mối bận tâm quốc gia.

Chính sách phân luồng hiện hành yêu cầu 40% học sinh sau THCS phải đi học nghề. Cứ mỗi mùa thi, tỷ lệ ấy trở thành áp lực như một hình phạt vô hình cho những em không đủ điểm vào lớp 10.

Nhưng như đại biểu Long đã nói, không thể kỳ vọng nguồn nhân lực chất lượng cao nếu nền tảng chỉ dừng lại ở học vấn cấp 2. Nhiều nước đã phổ cập bậc THPT từ lâu vì họ hiểu: 16 tuổi vẫn là độ tuổi cần được học để lớn, chứ không phải được ép trưởng thành sớm.

Thật ra, người dân không bài xích học nghề. Nhưng điều họ mong là sự lựa chọn tự nguyện, chứ không phải một cuộc phân chia áp đặt. Bởi cái gọi là “phân luồng” hôm nay, nhiều khi lại giống như “đẩy ra” khỏi dòng chảy chính.

Bộ trưởng Giáo dục Nguyễn Kim Sơn thẳng thắn thừa nhận: Phân luồng kiểu 40–60 là một chia tách “cứng nhắc, thiếu cơ sở khoa học và thực tiễn”. Rằng cần văn bản thay thế, rằng cần sửa ba luật – từ giáo dục phổ thông, nghề nghiệp, đến đại học để thiết lập một hệ thống liên thông, linh hoạt, đồng bộ.

Những lời ấy, nếu đi kèm hành động đúng hướng sẽ là một bước tiến lớn. Vì đó là khi chính sách không còn đứng bên trên học sinh, mà đi cùng các em. Không còn coi kết quả thi như một dấu chấm hết, mà như một lối rẽ mềm cho nhiều hành trình khác nhau.

Chúng ta không thể đòi hỏi mọi học sinh đều vào được lớp 10 công lập. Nhưng có thể xây dựng những lựa chọn đủ tốt, để người trẻ không cảm thấy mình… rớt khỏi xã hội chỉ vì một bài thi.

Học nghề cũng là một lối đi đẹp, nếu chương trình thực chất, nếu kỹ năng đào tạo đúng chuẩn, nếu người học ra trường được xã hội trân trọng. Ngược lại, nếu đó là những trung tâm dạy cho có – thiếu đầu ra, thiếu chất lượng thì chẳng khác gì ép các em rẽ vào ngõ cụt. Bởi điều người dân mong là mọi con đường đều sáng đèn, chứ không chỉ một đại lộ đông đúc rồi đẩy phần còn lại vào bóng tối.

Cũng trong phiên chất vấn ấy, Bộ trưởng Sơn nói sẽ tổ chức dạy hai buổi/ngày từ năm học mới – đặc biệt ở bậc tiểu học và THCS. Những môn học về kỹ năng sống, ngoại ngữ, làm việc nhóm sẽ được đưa vào buổi học thứ hai và không thu tiền.

Tôi nghĩ, nếu mỗi chính sách đều xuất phát từ điều giản dị ấy – làm điều cần thiết cho người học, không đặt thêm gánh nặng lên vai người dân thì giáo dục sẽ khác rất nhiều. Tôi mơ về một mùa hè mà các em học sinh không còn phải ôn luyện trong hoảng loạn. Một mùa hè không còn nước mắt vì “trượt lớp 10”, không còn xếp hàng từ 4 giờ sáng để nộp hồ sơ, không còn thi thử, học gạo, luyện đề đến mòn trí nhớ.

Một mùa hè mà người lớn có thể nói với con mình: “Nếu con đủ điểm vào công lập, thật tốt. Nếu không, vẫn có những nơi khác đón con – tử tế, đàng hoàng và nhiều cơ hội”. Vì không có kỳ thi nào kinh hoàng bằng việc phải chọn tương lai bằng một cánh cửa duy nhất.