Một góc phố "Thụy Sĩ của Việt Nam" giấu biệt thự Pháp cổ trăm năm phủ rêu, lặng lẽ dưới sương

Dáng xưa lạc giữa lòng phố mới

Nằm ngay trên phố Thạch Sơn – một trong những tuyến đường trung tâm, sầm uất của thị xã Sa Pa (tỉnh Lào Cai), căn biệt thự Pháp cổ trong khuôn viên Trung tâm Khí tượng Thủy văn Sa Pa hiện vẫn đứng đó, lặng lẽ giữa phố xá tấp nập. Đây được xem là một trong số ít công trình kiến trúc Pháp còn sót lại ở trung tâm thị xã.

Dù không rõ chính xác thời điểm xây dựng, nhưng các nhà nghiên cứu cho rằng biệt thự có thể có tuổi đời gần 100 năm. Thời điểm đầu thế kỷ XX, nhất là từ 1903–1945, khi người Pháp khai thác Sa Pa như một điểm nghỉ dưỡng cao cấp, hàng loạt biệt thự kiểu Pháp đã được dựng lên, trong đó có căn biệt thự này.

Ngày nay, giữa vùng đất được ví như “Thụy Sĩ của Việt Nam”, căn biệt thự cổ nhuốm màu thời gian và rêu phong trở thành một góc hoài niệm, đối lập rõ rệt với sự hiện đại hóa nhanh chóng của Sa Pa.

Kiến trúc đặc trưng còn phảng phất dấu xưa

Dẫu đã xuống cấp, công trình vẫn giữ được nhiều đường nét kiến trúc Pháp đặc trưng: mái ngói dốc, ban công lan can sắt uốn lượn, cầu thang ngoài trời dẫn lên tầng hai – những chi tiết điển hình của các biệt thự miền núi thời Pháp thuộc.

Tường biệt thự xây bằng đá kết hợp gạch vữa dày, tạo cảm giác vững chãi nhưng vẫn hài hòa với cảnh quan tự nhiên quanh dãy Hoàng Liên Sơn. Căn nhà gồm hai tầng, song hiện nhiều hạng mục đã xuống cấp. Cửa tầng hai mục nát, bậc thềm phủ đầy rêu, cây dại len lỏi lên tường gạch, ban công gần như bị che khuất bởi dây leo và vật dụng buôn bán tạm bợ của người dân.

Không gian xung quanh cũng đã đổi thay nhanh chóng. Đối diện biệt thự là những tòa nhà cao tầng hiện đại, tạo nên sự đối lập rõ rệt giữa cũ và mới, giữa cổ kính và nhịp sống đô thị hóa.

Di sản đang bị lãng quên?

Theo thông tin từ Phòng Di sản Văn hóa – Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lào Cai, hiện các biệt thự Pháp cổ ở Sa Pa chưa thuộc diện quản lý của ngành văn hóa. Việc quản lý và sử dụng hiện do thị xã Sa Pa và các đơn vị sở hữu đảm nhiệm.

Điều này khiến nhiều người lo ngại rằng di sản kiến trúc quý giá như căn biệt thự Pháp này có nguy cơ bị lãng quên giữa cơn sốt phát triển du lịch tại Sa Pa. Trong khi đó, những nét đẹp kiến trúc Pháp chính là một phần bản sắc của vùng đất vốn được du khách quốc tế biết đến là “Thụy Sĩ của Việt Nam”.

Bởi Sa Pa không chỉ có ruộng bậc thang mùa vàng, nóc nhà Đông Dương Fansipan hay bản làng dân tộc, mà còn là nơi lưu dấu lịch sử thuộc địa, với những công trình kiến trúc cổ góp phần làm nên nét duyên riêng cho thị trấn sương mù.

Ngày nay, khi các tạp chí danh tiếng như Hankyung, GQ Korea tiếp tục ví Sa Pa là “Thụy Sĩ của Việt Nam”, thì việc giữ gìn và phát huy giá trị di sản kiến trúc Pháp cổ là điều rất đáng lưu tâm. Bởi lẽ, chính những mảng ký ức trăm năm như căn biệt thự này sẽ giúp Sa Pa không đánh mất hồn phố núi giữa vòng quay phát triển hiện đại..