M&A ngành bán lẻ: Doanh nghiệp Việt “bán nhiều hơn mua”
Mua bán và sáp nhập (M&A) đang là một xu thế để các DN nước ngoài và Việt Nam đặt chân và gia nhập vào thị trường bán lẻ Việt. Song một thực tế không thể không thừa nhận là số DN bán lẻ nội mua được cổ phần của các DN bán lẻ Việt khác vẫn chỉ đếm trên đầu ngón tay. Trong khi các DN nước ngoài lại liên tục mua được các DN bán lẻ cả nội lẫn ngoại.
Minh chứng điển hình nhất có thể kể đến là thương vụ thâu tóm BigC Việt Nam vừa đi đến hồi kết sau gần nửa năm giằng co. Tuy nhiên, cái kết của thương vụ này đã khiến nhiều người thất vọng, các nhà bán lẻ, nhà sản xuất trong nước lo âu khi mà BigC rơi vào tay đại gia bán lẻ Thái Lan (Central Group).
Trước đó, nhiều người vẫn hy vọng Saigon Co.op – “đại gia bán lẻ Việt” – đã vượt qua những khó khăn về huy động vốn để trở thành ứng viên tiềm năng và đi đến vòng cuối cùng của thương vụ này và sẽ là chủ sở hữu của BigC Việt Nam.
Chủ yếu vẫn là “bán mình”
Nếu nhìn lại những thay đổi của thị trường bán lẻ trong những năm gần đây, có thể thấy kết quả của thương vụ trên không có gì ngạc nhiên và cũng là điều dễ hiểu khi các đại gia bán lẻ nước ngoài đang ồ ạt đầu tư vào thị trường Việt Nam. Kể từ tháng 11/2015, Việt Nam đã cho phép thành lập các DN bán lẻ có 100% vốn nước ngoài, nhưng các thương vụ M&A vẫn diễn ra mạnh mẽ như một xu thế không thể cưỡng lại.
Điển hình như thương vụ Central Group mua lại 49% cổ phần Nguyễn Kim, hay việc Berli Jucker đánh bật chuỗi Family mart để thành lập B’mart; Fivimart, Citimart bán cổ phần cho Aeon…
Đã có nhiều thương hiệu bán lẻ Việt hiện nay chỉ còn “vang bóng một thời” như Dạ Lan, Phong Lan… Lan Chi tại Hà Nội đã bán cho đối tác nước ngoài, trong khi Hapro ngày càng mất dần mạng lưới bán lẻ khi chỉ chiếm 2% doanh số và có biểu hiện suy yếu.
Điều này cho thấy, với lợi thế về nguồn vốn, kinh nghiệm quản lý và hệ thống hoạt động đã được kiểm chứng qua nhiều thị trường khác nhau, các DN nước ngoài chỉ thiếu chuỗi cửa hàng – kênh phân phối đưa danh mục sản phẩm đa dạng, giá hợp lý và chất lượng tốt của họ đến với người tiêu dùng. Chính vì thế, cách nhanh nhất để thâm nhập vào thị trường Việt Nam chính là các thương vụ M&A.
Trong khi đó, trong cuộc đua của các thương vụ M&A, DN nội lại tỏ ra yếu thế. Tính đến nay, Vingroup là một trong những cái tên hiếm hoi đã mua thành công cổ phần của các DN bán lẻ nội địa.
Tháng 10/2014, CTCP Tập đoàn Đại Dương (Ocean Group) chính thức công bố bán 70% cổ phần mảng bán lẻ và quản lý bất động sản cho Vingroup và đổi tên chuỗi siêu thị từ Ocean Mart thành Vinmart.
Năm 2015, Vingroup tiếp tục mua lại 100% cổ phần của Vinatexmart thuộc Tập đoàn Dệt may Việt Nam (Vinatex) với giá trị 229,5 tỷ đồng. Với thương vụ này, Vingroup đã sở hữu toàn bộ hệ thống chuỗi siêu thị Vinatexmart với 39 cửa hàng…
Còn phần lớn các DN bán lẻ nội thông qua hình thức M&A để bán cổ phần của DN mình là chính hay nói cách khác là “bán mình” và bị thâu tóm.
Các chuyên gia dự đoán, năm 2016, việc mua bán chắc chắn sẽ còn tiếp tục và sôi động. Các “hàm cá mập” bán lẻ có thể mua nốt phần còn lại hoặc thôn tính cả các điểm mới của DN bán lẻ nội.
Nếu những cản trở trên chưa được gỡ thì DN bán lẻ nội sẽ ngày càng khó khăn chồng chất và phải “bán mình” nhiều hơn
Rào cản cơ chế
Vậy câu hỏi đặt ra là nguyên nhân gì đã cản trở việc sử dụng thành công hình thức M&A, ngoài vấn đề về tiềm lực tài chính – vốn là điểm yếu của đa phần DN nội địa hiện nay?
Trở lại câu chuyện của Saigon Co.op bị thua trong cuộc đua giành quyền sở hữu BigC Việt Nam có thể thấy, tiềm lực tài chính của DN này không phải là yếu tố cản trở. Bởi xét cả về doanh thu lẫn số lượng điểm bán, Saigon Co.op luôn là DN giữ vị trí hàng đầu trong thị trường bán lẻ.
Tuy nhiên, lí giải vì sao thất bại trong cuộc đua này, đại diện Saigon Co.op cho biết, các đơn vị bán lẻ trong nước đang gặp phải chính là cơ chế bảo hộ nhà bán lẻ trong nước và chất lượng hàng hóa nội địa.
Tại Hội nghị đối thoại giữa doanh nghiệp Việt Nam năm 2016 với Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc, ông Diệp Dũng, Chủ tịch Hội đồng quản trị Saigon Co.op, đã chia sẻ cơ hội mua lại BigC có thể trôi qua vì cơ chế chính sách đầu tư nước ngoài cản trở, dù DN này đã nỗ lực đi đến vòng đấu thầu cuối cùng trong thương vụ này.
Ông Diệp Dũng cho biết, Saigon Co.op đã mua lại BigC Việt Nam và đã vào vòng đàm phán cuối cùng với một đơn vị của Thái Lan. Nhưng phía bán cũng nêu khó khăn là thương vụ này được mua bán bởi công ty nước ngoài đặt ở châu Âu, họ lo ngại liệu Saigon Co.op có xin được giấy phép hay không?
“Chúng tôi nghĩ rằng sẽ được ủng hộ, nhưng phía bạn lo âu và đặt chúng tôi vào tình thế khó hơn đối thủ”, ông Diệp Dũng nói.
Sau khi nghe Saigon Co.op, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã chỉ đạo sẽ giao cho Bộ Công Thương, Bộ Kế hoạch và Đầu tư và các cơ quan liên quan mở cơ chế để hỗ trợ tốt nhất cho DN trong thương vụ mua lại BigC.
Mặc dù được Thủ tướng và các bộ ngành hết sức ủng hộ nhưng do phía đối tác cần thanh khoản nhanh nên họ đã chọn cách chốt thương vụ sớm và Saigon Co.op đã thất bại.
Ngoài lí do về cơ chế chính sách, đại diện Saigon Co.op cũng cho biết, khó khăn mà Saigon Co.op và các đơn vị bán lẻ trong nước đang gặp phải chính là cơ chế bảo hộ nhà bán lẻ trong nước và chất lượng hàng hóa nội địa.
Cụ thể là quy định ENT – xác định nhu cầu kinh tế cần thiết của địa điểm, một công cụ mà Việt Nam đã giành được trong WTO để bảo hộ hợp lý cho các DN trong nước chưa được thực thi triệt để, chưa có cơ chế đặc thù cho đơn vị bán lẻ quy mô lớn trong nước thuận lợi tham gia mua bán, sáp nhập.
Trong khi đó, theo đánh giá của các hãng tư vấn kinh tế, 2015 là năm bùng nổ của mua bán sáp nhập tại Việt Nam với số thương vụ hoàn thành có giá trị trên 4,3 tỷ USD, tăng 40% so với cùng kỳ năm trước. Đà tăng này được dự đoán sẽ được kế thừa trong năm 2016 khi các hiệp định thương mại được thực thi và các văn bản luật pháp mới có hiệu lực.
Vì vậy, nếu những cản trở trên chưa được gỡ thì DN bán lẻ nội sẽ ngày càng khó khăn chồng chất và phải “bán mình” nhiều hơn. Và M&A của DN nội địa vẫn chủ yếu là “bán chứ không có mua”.
Theo Thời báo Kinh doanh