Lịch sử và hành trình sáp nhập qua thời gian của vùng đất hẹp nhất Việt Nam, là quê hương của vị đại tướng huyền thoại
Tỉnh có chiều ngang ngắn nhất Việt Nam đã trải qua nhiều thay đổi tên gọi và sáp nhập địa giới trong lịch sử.
Hành trình địa giới, sáp nhập rồi chia tách của Quảng Bình
Tỉnh Quảng Bình, một vùng đất giàu truyền thống lịch sử, đã trải qua nhiều lần điều chỉnh địa giới và tên gọi kể từ thời lập quốc đến nay. Trong thư tịch cổ, vùng đất này vốn thuộc bộ Việt Thường – một trong mười lăm bộ của nước Văn Lang thời vua Hùng.
Dưới thời phong kiến phương Bắc, Quảng Bình từng nằm trong quận Tượng Lâm, rồi Nhật Nam. Sau khi triều Đông Hán thất thủ năm 192, vùng đất này rơi vào lãnh thổ Lâm Ấp – tiền thân của Chiêm Thành sau năm 758. Từ thời điểm đó, địa giới Quảng Bình từng nằm trong các châu Bố Chính và Địa Lý.
Năm 1069, vua Lý Thánh Tông cùng tướng Lý Thường Kiệt đưa quân đánh thành Chiêm, buộc vua Chế Củ phải dâng ba châu Bố Chính, Ma Linh và Địa Lý cho Đại Việt. Từ đây, Quảng Bình trở lại lãnh thổ quốc gia, gắn liền với nền văn hiến Đại Việt. Việc đổi tên các châu, định hình cương vực mới và xác lập đơn vị hành chính đã đưa vùng đất này vào bản đồ nước ta một cách chính thức.
Sau đó, qua các triều đại Trần, Lê và chúa Nguyễn, tên gọi và đơn vị hành chính của Quảng Bình tiếp tục thay đổi. Đến năm 1605, chúa Nguyễn Hoàng đặt tên phủ Quảng Bình cho vùng đất này – đánh dấu lần đầu tiên cái tên Quảng Bình xuất hiện trong lịch sử. Tới thời vua Gia Long và đặc biệt là thời Minh Mạng (1832), Quảng Bình được xác lập là một tỉnh chính thức trong cơ cấu hành chính quốc gia, bao gồm 2 phủ và 6 huyện.
Biến động địa giới và cơ cấu hành chính hiện đại
Từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, hệ thống hành chính của Quảng Bình có nhiều lần điều chỉnh. Đặc biệt, năm 1975, theo chủ trương của Trung ương, Quảng Bình được sáp nhập với Quảng Trị và Thừa Thiên, hình thành tỉnh Bình - Trị - Thiên. Việc này kéo theo quá trình nhập các huyện: Lệ Ninh (từ Quảng Ninh và Lệ Thủy), Tuyên Minh (từ Tuyên Hóa và Minh Hóa).
Tuy nhiên, đến ngày 1/7/1989, theo nguyện vọng của người dân và yêu cầu thực tiễn quản lý, Trung ương quyết định tái lập ba tỉnh nguyên trạng. Quảng Bình khôi phục lại đầy đủ các đơn vị hành chính cấp huyện, trong đó thị xã Đồng Hới được nâng cấp thành thành phố vào năm 2004.
Dự kiến sáp nhập Quảng Bình và những điểm cần lưu ý
Theo Nghị quyết 60-NQ/TW của Hội nghị lần thứ 11, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII, nhiều phương án sắp xếp lại đơn vị hành chính cấp tỉnh đã được đề xuất nhằm tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả hoạt động của chính quyền các cấp. Một trong số đó là việc sáp nhập tỉnh Quảng Bình với tỉnh Quảng Trị.
Cụ thể, phương án này nêu rõ việc hợp nhất hai tỉnh thành một đơn vị hành chính mới, với tên gọi dự kiến là tỉnh Quảng Trị. Tuy nhiên, trung tâm hành chính và chính trị của tỉnh hợp nhất sẽ đặt tại địa điểm hiện nay của tỉnh Quảng Bình. Đây là điểm đặc biệt được nêu rõ nhằm đảm bảo tính kế thừa và điều kiện hạ tầng hành chính sẵn có.
Việc sáp nhập đang được xem xét trong lộ trình cải cách hành chính quy mô toàn quốc, thể hiện rõ định hướng phát triển bền vững, tinh gọn bộ máy và nâng cao hiệu lực quản lý của Đảng và Nhà nước.