Kỷ nguyên vaccine chống ung thư: Từ phòng ngừa đến điều trị căn bệnh “án tử”

Vaccine dự phòng: Hàng rào chặn đứng nguy cơ từ sớm

Trong nhiều thập kỷ, vaccine vốn gắn liền với nhiệm vụ phòng ngừa các bệnh truyền nhiễm. Nhưng ngày nay, khoa học đã chứng minh vaccine còn có thể ngăn chặn nguy cơ hình thành ung thư ngay từ giai đoạn đầu. Hai ví dụ điển hình là vaccine HPV và vaccine viêm gan B (HBV) – những “hàng rào sinh học” đã và đang cứu sống hàng triệu người.

HPV được coi là “thủ phạm” gây ra hơn 90% ca ung thư cổ tử cung – căn bệnh đứng thứ tư trong các loại ung thư phổ biến ở nữ giới. Mỗi năm, thế giới ghi nhận khoảng 660.000 ca mắc mới. Vaccine HPV vì thế trở thành vũ khí hiệu quả, được WHO khuyến nghị tiêm cho bé gái từ 9-26 tuổi và nam thanh thiếu niên từ 9-21 tuổi. Tại Việt Nam, Chính phủ cũng đã phê duyệt lộ trình đưa vaccine HPV vào Chương trình Tiêm chủng mở rộng từ năm 2026, với kỳ vọng giảm thiểu hàng nghìn ca tử vong mỗi năm.

Trong khi đó, vaccine viêm gan B – loại vaccine duy nhất từng được FDA Mỹ công nhận là “vaccine chống ung thư đầu tiên” – đã góp phần giảm đáng kể tỷ lệ mắc ung thư gan, căn bệnh vốn khiến hơn 900.000 người tử vong mỗi năm toàn cầu. Tại Việt Nam, nơi có khoảng 6,5 triệu người mang virus HBV, việc tiêm vaccine trong vòng 24 giờ sau sinh được chứng minh giúp ngăn lây truyền từ mẹ sang con với hiệu quả tới 95%.

Những thành tựu này không chỉ minh chứng cho vai trò then chốt của vaccine trong phòng ngừa mà còn đặt nền móng cho việc biến ung thư từ “án tử” thành căn bệnh có thể kiểm soát.

Vaccine điều trị: “Liệu pháp cá nhân hóa” của y học hiện đại

Nếu vaccine dự phòng là lá chắn, thì vaccine điều trị chính là mũi nhọn mới của y học. Khác với hóa trị hay xạ trị thường gây tổn hại mô khỏe mạnh, vaccine điều trị được thiết kế như “liệu pháp cá nhân hóa”, kích hoạt hệ miễn dịch tấn công chọn lọc vào tế bào ung thư.

Từ năm 2010, FDA đã phê duyệt Provenge (Sipuleucel-T) – vaccine điều trị ung thư tuyến tiền liệt di căn, có thể kéo dài sự sống trung bình thêm 4-6 tháng cho bệnh nhân. Bước sang 2025, nhiều thử nghiệm mới tiếp tục đem lại tín hiệu lạc quan. Mới đây nhất, Nga công bố vaccine Enteromix đã hoàn tất 3 năm thử nghiệm và chứng minh hiệu quả trong điều trị ung thư đại trực tràng. Không chỉ làm giảm 60-80% kích thước khối u, Enteromix còn đào tạo hệ miễn dịch “nhận diện và săn lùng” tế bào ung thư mà không ảnh hưởng đến mô lành.

Ngoài Enteromix, thế giới cũng chứng kiến hàng loạt bước tiến:

Nivolumab – liệu pháp miễn dịch dạng tiêm dưới da vừa được NHS Anh áp dụng cho 15 loại ung thư, giúp tiết kiệm hàng nghìn giờ điều trị.

Vaccine mRNA – đang được thử nghiệm lâm sàng cho nhiều dạng ung thư như da, vú, phổi và buồng trứng, hứa hẹn mở rộng ứng dụng trong vài năm tới.

Các nghiên cứu tại Mỹ và châu Âu cho thấy vaccine cá nhân hóa, được lập trình theo DNA của từng bệnh nhân, có khả năng kéo dài thời gian sống và hạn chế tái phát ung thư.

Dù còn nhiều thách thức như chi phí, khả năng tiếp cận và thời gian nghiên cứu, nhưng các kết quả ban đầu cho thấy vaccine điều trị đang trở thành “cú hích” đưa y học tiến gần hơn tới mục tiêu kiểm soát căn bệnh từng được coi là không thể chữa.