Khám phá thành phố hang đá cổ xưa, di sản UNESCO làm rạng danh miền Nam nước Ý

Những ngôi nhà hang đá và lịch sử thăng trầm

Giữa miền Basilicata (phía Nam nước Ý), Matera nổi bật với những cụm nhà hang bằng đá vôi gọi là Sassi, một trong những khu định cư lâu đời nhất châu Âu với lịch sử liên tục hơn 9.000 năm. Tận dụng địa hình núi đá vôi mềm, cư dân xưa khoét sâu thành hang để ở, dần mở rộng thành quần thể nhà ở, tu viện và nhà thờ nối liền nhau. Nhìn từ xa, Matera như một mê cung khổng lồ, nơi mái nhà của người này lại trở thành sân hiên của người khác.

Thế kỷ XIX và nửa đầu thế kỷ XX, Matera lâm cảnh khốn khó. Dân cư sống trong hang thiếu nước sạch, vệ sinh kém, bệnh tật hoành hành. Nhà văn Carlo Levi, trong tác phẩm Christ Stopped at Eboli (1945), từng mô tả Matera là “vết nhơ của nước Ý”, nơi trẻ em sống trong bóng tối và đói khát. Đầu thập niên 1950, chính phủ Ý buộc di dời hàng nghìn cư dân khỏi Sassi, để lại thành phố cổ hoang vắng, mang hình ảnh nghèo đói và lạc hậu.

Bước ngoặt đến vào cuối thế kỷ XX, khi các nhà nghiên cứu và cộng đồng địa phương nhận ra giá trị kiến trúc – văn hóa của Matera. Năm 1993, UNESCO công nhận Sassi di Matera là Di sản Thế giới, mở ra quá trình hồi sinh mạnh mẽ cho thành phố từng bị lãng quên.

Tái sinh và trở thành trung tâm văn hóa châu Âu

Ngày nay, Matera đã thoát khỏi hình ảnh “thành phố nghèo” để trở thành điểm đến du lịch, nghệ thuật và điện ảnh. Nhiều ngôi nhà hang được phục dựng thành khách sạn boutique, quán cà phê, phòng trưng bày. Các nhà thờ hang với bích họa Byzantine thế kỷ IX–XII được bảo tồn và đón khách tham quan. Những con đường đá dốc, bậc thang ngoằn ngoèo, tường vôi trắng xen lẫn sắc vàng đá vôi tạo nên khung cảnh độc đáo hiếm có.

Matera còn được biết đến là bối cảnh của nhiều bộ phim lớn như The Passion of the Christ (2004), No Time To Die (2021) hay Ben-Hur. Cảnh quan đá vôi cổ xưa khiến thành phố trở thành “phim trường tự nhiên” tái hiện Jerusalem hay La Mã cổ đại, góp phần quảng bá hình ảnh ra toàn cầu. Đặc biệt, năm 2019, Matera được chọn là Thủ đô Văn hóa Châu Âu, đánh dấu thành công của mô hình phục hưng di sản, đồng thời thu hút thêm nguồn lực đầu tư cho bảo tồn và du lịch bền vững.

Tuy nhiên, thành công đi kèm thách thức. Lượng du khách tăng nhanh có nguy cơ gây xói mòn các tuyến đường đá cổ và ảnh hưởng đời sống cư dân. Chính quyền địa phương áp dụng biện pháp quản lý như giới hạn số phòng lưu trú trong khu Sassi, khuyến khích tour tham quan nhỏ và đẩy mạnh giáo dục cộng đồng về bảo vệ di sản.

Hành trình của Matera cho thấy sức mạnh của bảo tồn di sản: từ biểu tượng nghèo đói trở thành “viên ngọc miền Nam Ý”. Mỗi phiến đá, mỗi vách hang lưu giữ ký ức về sự bền bỉ trước thiên nhiên khắc nghiệt và nghịch cảnh xã hội. Đến Matera hôm nay, du khách không chỉ chiêm ngưỡng vẻ đẹp độc đáo, mà còn cảm nhận câu chuyện tái sinh, nơi quá khứ trở thành nền tảng cho tương lai.