Khám phá quần đảo di sản kỳ lạ, nơi có loài rùa khổng lồ nặng 300kg, sống thọ tới 150 tuổi

Nơi Darwin viết lại câu chuyện về sự sống

Giữa đại dương xanh thẳm và cách bờ biển Ecuador hơn 1.000km, quần đảo Galápagos hiện lên như một thế giới tách biệt. Chính tại đây năm 1835, nhà tự nhiên học trẻ tuổi Charles Darwin đã có chuyến khảo sát định mệnh, để rồi từ những con chim sẻ, rùa khổng lồ, kỳ nhông biển… ông tìm ra quy luật tiến hóa tự nhiên – lý thuyết làm thay đổi cách nhân loại hiểu về sự sống.

Galápagos gồm 19 đảo lớn và hơn 100 đảo nhỏ, hình thành từ hoạt động núi lửa dưới đáy biển hàng triệu năm trước. Địa chất nơi đây vẫn “sống”, bởi nhiều núi lửa vẫn còn phun trào, tạo nên cảnh quan liên tục biến đổi. Mỗi đảo là một thế giới riêng: đảo khô cằn phủ đầy dung nham đen, đảo khác lại tràn ngập rừng ngập mặn và đầm lầy mặn. Chính sự cô lập địa lý ấy đã tạo ra một “phòng thí nghiệm tự nhiên” khổng lồ, nơi hàng trăm loài sinh vật đặc hữu tiến hóa độc lập, không loài nào giống loài nào trên Trái đất.

Loài rùa khổng lồ Galápagos (Chelonoidis nigra) có thể sống hơn 150 năm và nặng tới 300 kg, mỗi đảo lại mang một biến thể riêng biệt. Những chim sẻ Darwin có hình dạng mỏ khác nhau tùy môi trường sống, còn kỳ nhông biển là loài bò sát duy nhất trên thế giới có khả năng bơi và săn mồi dưới nước. Từng cá thể, từng hành vi của chúng trở thành bằng chứng sống cho sức mạnh của tiến hóa – một tiến trình diễn ra không trong sách vở, mà ngay trước mắt con người.

Galápagos vì thế không chỉ là điểm khởi đầu của một lý thuyết khoa học vĩ đại, mà còn là biểu tượng cho khả năng thích nghi và sáng tạo của sự sống. Giữa đại dương mênh mông, mỗi loài ở đây đã tự tìm cho mình cách tồn tại.

Di sản thiên nhiên và lời nhắc nhở của thời hiện đại

Năm 1978, UNESCO đã công nhận Galápagos là Di sản Thiên nhiên Thế giới, mô tả nơi đây là “bảo tàng và phòng thí nghiệm tiến hóa sống động nhất của hành tinh”. 97% diện tích quần đảo thuộc Vườn quốc gia Galápagos, trong khi vùng biển xung quanh được bảo vệ nghiêm ngặt, giới hạn số lượng tàu, khách du lịch và hoạt động đánh bắt. Mọi bước chân đến đây đều phải tuân thủ quy trình kiểm soát sinh học nghiêm ngặt.

Thế nhưng, di sản này không bất biến. Biến đổi khí hậu đang làm nhiệt độ nước biển tăng, khiến nguồn tảo (thức ăn chính của nhiều loài) suy giảm. Dòng hải lưu El Niño ngày càng thất thường, gây ra hiện tượng tẩy trắng san hô và phá vỡ chuỗi thức ăn dưới đáy biển. Du lịch đại chúng dù được kiểm soát vẫn mang đến nguy cơ ô nhiễm rác thải, dịch bệnh và sự xâm lấn của các loài ngoại lai như chuột, mèo rừng, kiến lửa – “kẻ thù vô hình” của hệ sinh thái bản địa.

Trước thách thức đó, Chính phủ Ecuador cùng các tổ chức như WWF, UNESCO và Quỹ Darwin đã triển khai hàng loạt chương trình bảo tồn như phục hồi rùa khổng lồ, tái tạo rạn san hô, kiểm soát tàu du lịch và dùng drone giám sát sinh vật quý hiếm. Người dân bản địa được khuyến khích tham gia vào các mô hình du lịch sinh thái, giảm khai thác ngắn hạn để hướng tới phát triển bền vững.

Nhờ nỗ lực đó, nhiều loài từng đứng bên bờ tuyệt chủng như rùa khổng lồ Española hay chim cốc không biết bay đã dần phục hồi số lượng. Song, Galápagos vẫn là di sản mong manh.

Galápagos không chỉ là nơi khai sinh ra thuyết tiến hóa, mà còn là tấm gương phản chiếu cho sự tiến hóa của chính nhân loại, liệu chúng ta có thể học cách thích nghi để sống hài hòa với tự nhiên thay vì hủy hoại nó?