Honda, Yamaha, ... muốn có thời gian và lộ trình rõ ràng để chuẩn bị đổi từ xe xăng sang xe điện

Nút giao giữa chính sách môi trường và năng lực công nghệ

Việt Nam đang bước vào giai đoạn tăng tốc trong lộ trình chuyển đổi giao thông xanh, khi Chính phủ ban hành Chỉ thị 20 yêu cầu Hà Nội cấm xe máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch trong khu vực vành đai 1 từ giữa năm 2026 và tiến tới xây dựng vùng phát thải thấp toàn thành phố vào năm 2030.

Trước động thái này, Hiệp hội các nhà sản xuất xe máy Việt Nam (VAMM) gồm các thương hiệu lớn như Honda, Yamaha, Suzuki, Piaggio, SYM đã chính thức có văn bản kiến nghị gửi Chính phủ và các bộ ngành. Các doanh nghiệp cho biết ủng hộ chủ trương giảm phát thải, nhưng cảnh báo rằng lệnh cấm xe máy xăng áp dụng ngay từ 2026 có thể dẫn đến những tác động tiêu cực đến người dân, doanh nghiệp và chuỗi cung ứng công nghiệp xe máy.

Trong văn bản, VAMM chỉ ra những thách thức đáng kể nếu triển khai cấm xe xăng trong thời gian ngắn, gồm: chi phí mua xe điện, thiếu hạ tầng sạc công cộng, và áp lực tái cấu trúc sản xuất. Việc chuyển đổi chỉ trong một năm kể từ ngày công bố Chỉ thị sẽ khiến các hãng phải đầu tư lớn để nâng cấp dây chuyền, phát triển sản phẩm mới, trong khi không có đủ thời gian để chuẩn bị công nghệ, nhân lực và tài chính.

Hiện tại, 5 hãng thành viên của VAMM đang duy trì khoảng 2.000 đại lý phân phối và 200 nhà cung ứng phụ tùng, phần lớn phục vụ động cơ đốt trong. Nếu quá trình chuyển đổi sang xe máy điện diễn ra quá nhanh, các mắt xích trong chuỗi sản xuất này có nguy cơ bị gián đoạn, ảnh hưởng tới sinh kế của hàng trăm nghìn lao động.

Cơ hội mới, nhưng cần nền tảng vững chắc

Bên cạnh yếu tố sản xuất, hạ tầng sạc điện cũng là một trong những mối lo lớn nhất mà các hãng xe máy hiện nay đang phải đối mặt. Theo VAMM, hệ thống trạm sạc công cộng hiện chưa đáp ứng nhu cầu sử dụng thực tế, trong khi hệ thống truyền tải điện chưa được thiết kế tối ưu để phục vụ cho việc sạc đồng loạt, đặc biệt vào giờ cao điểm hoặc tại các khu dân cư đông đúc.

Ngoài ra, nguy cơ cháy nổ khi sạc xe điện tại chung cư cũ, nơi không đảm bảo tiêu chuẩn phòng cháy, cũng khiến người tiêu dùng do dự. Hiện chỉ có VinFast là hãng đầu tư quy mô lớn vào hệ thống trạm sạc, nhưng chủ yếu dành cho ôtô điện. Với xe máy điện, phần lớn các hãng vẫn dựa vào sạc tại nhà hoặc điểm sạc tư nhân nhỏ lẻ, vốn chưa đảm bảo tính đồng bộ.

Một số hãng mới nổi như Dat Bike đã thử nghiệm trạm sạc nhanh, nhưng mới chỉ triển khai ở TP HCM với số lượng hạn chế. Trong khi đó, Selex Motors theo hướng đổi pin tại trạm công cộng, hiện có khoảng 90 trạm tại Hà Nội, Đà Nẵng và TP HCM.

Theo đại diện VAMM, để đảm bảo tính hiệu quả và bền vững, lộ trình chuyển đổi sang xe điện nên được thực hiện từng bước. Có thể bắt đầu từ xe cũ có mức khí thải cao, sau đó mở rộng dần sang xe dịch vụ và cuối cùng là xe cá nhân. Thời gian tối thiểu để người dân và doanh nghiệp chuẩn bị là 2-3 năm, đồng thời cần có chính sách hỗ trợ chi phí chuyển đổi.

Dữ liệu thị trường cho thấy, chỉ riêng Hà Nội chiếm khoảng 8-9% lượng tiêu thụ xe hai bánh mỗi năm, là thị trường lớn nhất nước đối với các hãng như Honda (thương hiệu chiếm thị phần cao nhất). Năm 2024, Honda tiêu thụ hơn 2,14 triệu xe, tức gần 190.000 xe/tháng. Bất kỳ thay đổi lớn nào về chính sách tại thủ đô cũng ảnh hưởng trực tiếp đến kế hoạch sản xuất và kinh doanh.

TP HCM cũng không đứng ngoài xu hướng. Thành phố đang xúc tiến chuyển đổi xe máy chạy dịch vụ sang xe điện, đồng thời hạn chế dần phương tiện xăng dầu tại các khu vực trung tâm, Cần Giờ (cũ), và đặc khu Côn Đảo. Định hướng này đồng nghĩa với việc hai trung tâm tiêu thụ xe lớn nhất nước đang cùng bước vào giai đoạn chuyển đổi đầy thử thách.