Hơn một thế kỷ đỏ lửa giữ nghề, người dân Vĩnh Long ‘sống khỏe’ nhờ lò than trăm tuổi vẫn cháy đều mỗi ngày

Từ bếp than trăm tuổi đến thương hiệu xanh thời 4.0

Ở vùng đất trù phú bên bờ sông Cái Vồn- Vĩnh Long, vẫn vẹn nguyên hình ảnh những mái nhà đỏ lửa, mùi đậu nành thơm nức tỏa khắp không gian. Giữa làn sóng công nghiệp hóa, tự động hóa, người dân Mỹ Hòa vẫn chọn con đường giữ nghề thủ công. Họ coi đó là niềm tự hào, là “hồn quê” không thể thay thế.

Theo lời kể của các bậc cao niên, vào khoảng năm 1912, ông Châu Xường, người Hoa gốc Quảng Đông, cùng vợ và hai con trai là Châu Khoánh, Châu Sầm di cư đến vùng đất Mỹ Hòa lập nghiệp. Mang theo nghề làm tàu hũ ky gia truyền, gia đình ông vừa truyền nghề trong dòng họ, vừa chia sẻ kinh nghiệm với người dân địa phương. Dần dần, nghề lan tỏa khắp vùng, trở thành sinh kế của hàng chục hộ dân.

Ban đầu, tàu hũ ky chỉ là món ăn “cứu đói” của những gia đình nghèo nấu sữa đậu nành bị đóng váng. Nhưng từ sự tình cờ đó, món ăn dân dã đã trở thành đặc sản độc đáo, rồi phát triển thành một làng nghề truyền thống tồn tại hơn thế kỷ. Đến tháng 8/2022, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã đưa nghề làm tàu hũ ky Mỹ Hòa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là niềm tự hào không chỉ của người dân Mỹ Hòa, mà còn là minh chứng cho sức sống bền bỉ của những làng nghề Việt Nam.

Ngày nay, làng nghề có khoảng 30 hộ gia đình, cả người Hoa lẫn người Kinh, đang duy trì hoạt động sản xuất quanh năm. Bình quân mỗi ngày cho ra lò khoảng 3–4 tấn tàu hũ ky, cung cấp cho các tỉnh miền Tây, TP.HCM… và các thị trường lớn khác. Từ tàu hũ ky miếng lớn, cọng khô, cọng non đến tàu hũ ky ướp muối, tất cả đều được làm thủ công, mang hương vị “béo mà không ngậy”, dẻo dai, vàng óng đặc trưng chỉ có ở Mỹ Hòa.

Để làm ra một miếng tàu hũ ky đúng chuẩn, người thợ phải bắt đầu từ việc chọn lựa từng hạt đậu nành chắc mẩy. Đậu được ngâm mềm, xay nhuyễn, lọc lấy nước và đun sôi trên bếp than. Khi lớp váng mỏng nổi lên, người thợ nhanh tay dùng dao cắt đôi, vớt bằng que tre rồi phơi lên sào tre. Cứ 25–30 phút, họ lại thu được một lớp “vàng đậu” óng ánh. Hơi nóng từ lò than khiến người làm nghề luôn trong trạng thái “ướt đẫm mồ hôi”, nhưng cũng chính “sức nóng” ấy đã nuôi sống hàng trăm hộ dân qua nhiều thế hệ.

“Muốn giàu phải chịu được sức nóng của lò than. Chỉ cần siêng năng, chịu khó thức khuya dậy sớm thì mỗi tháng cũng kiếm được hơn chục triệu đồng, đủ nuôi con ăn học, dựng nhà khang trang", một thợ lành nghề chia sẻ.

Nhiều gia đình trong làng nhờ nghề tàu hũ ky đã vươn lên khá giả. Vào mùa cao điểm nhất là dịp Tết Nguyên đán, rằm tháng Bảy hay tháng Mười âm lịch sản lượng có thể tăng gấp 2–3 lần. Một cơ sở với 200 chảo nấu có thể xuất ra 250–300kg tàu hũ ky mỗi ngày, nhưng vẫn không đủ đáp ứng nhu cầu thị trường.

Làm giàu bằng tư duy kinh tế xanh và chuyển đổi số

Không chỉ là nghề mưu sinh, tàu hũ ky Mỹ Hòa còn là “chứng nhân văn hóa” của vùng đất Nam Bộ. Những giàn phơi vàng ruộm dọc bờ sông Cái Vồn, những nếp nhà đỏ lửa từ tờ mờ sáng đến khuya, đã trở thành nét đặc trưng khiến du khách không thể quên mỗi khi đến Vĩnh Long.

Sự kết hợp giữa nghề truyền thống – du lịch xanh – sản phẩm OCOP không chỉ giúp làng nghề tăng giá trị kinh tế mà còn mở ra hướng phát triển bền vững, giữ gìn bản sắc vùng sông nước Cửu Long. Từ câu chuyện làng nghề tàu hũ ky, Vĩnh Long đang cho thấy cách biến di sản thành nguồn lực phát triển kinh tế – văn hóa, đồng thời tạo việc làm ổn định cho lao động nông thôn.

Khi chương trình OCOP được đẩy mạnh và phát triển du lịch nông thôn, các làng nghề như Mỹ Hòa trở thành điểm sáng của kinh tế địa phương, vừa giữ gìn di sản văn hóa, vừa thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu lao động, nâng cao thu nhập.

Những năm gần đây, xu hướng “kinh tế di sản” đang trở thành hướng đi mới ở nhiều địa phương. Không chỉ là bảo tồn để ngắm, di sản đang được “đánh thức” bằng tư duy thị trường, công nghệ và du lịch trải nghiệm.

Từ phương pháp dùng lò than truyền thống để sản xuất, một số hộ dân đã mạnh dạn cải tiến quy trình chế biến, kết hợp kỹ thuật đốt than sạch, tận dụng phụ phẩm để làm than hoạt tính, than sinh học – sản phẩm có giá trị cao, thân thiện môi trường và phù hợp với xu hướng xanh hóa nền kinh tế.

Không chỉ dừng lại ở làm nghề, họ còn mở tour tham quan – trải nghiệm, kết hợp quảng bá sản phẩm OCOP và đặc sản địa phương. Du khách được tận mắt chứng kiến ngọn lửa trăm năm vẫn cháy cùng câu chuyện đời của người thợ làng nghề.

Nhờ đó, nhiều hộ gia đình có thu nhập ổn định từ 15–20 triệu đồng/tháng, một số mô hình hợp tác xã đạt doanh thu hàng trăm triệu đồng mỗi năm, góp phần đưa nghề truyền thống thoát khỏi nguy cơ mai một.

Khi những lò than trăm tuổi ở Mỹ Hòa tiếp tục cháy sáng, đó không chỉ là hình ảnh của một nghề thủ công truyền thống được trân trọng, mà còn là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của nông thôn Việt Nam, nơi di sản và khởi nghiệp có thể song hành, nơi truyền thống và hiện đại cùng thắp lửa tương lai.