Hiểu đúng doanh nghiệp qua bộ lọc 4 tầng dữ liệu này để đầu tư an toàn hơn

Trong thế giới đầu tư, lợi nhuận báo cáo của doanh nghiệp thường là con số được quan tâm nhất. Tuy nhiên, đằng sau con số đó luôn tồn tại câu hỏi: lợi nhuận này có thực chất hay không? Nó có bền vững hay chỉ là “ảo” được tạo ra từ các kỹ thuật kế toán và sự phình to của vốn lưu động?

Bởi vậy, để hiểu chất lượng lợi nhuận, nhà đầu tư cần nhìn qua một lăng kính nhiều tầng từ doanh thu đến dòng tiền, vốn lưu động và cuối cùng là chu kỳ thu tiền. Đây là 4 tầng dữ liệu đủ rộng và đủ sâu giúp bóc tách bản chất hoạt động của doanh nghiệp: lợi nhuận có thực sự sinh ra tiền, hay chỉ nằm trên giấy.

Những con số ẩn sau tăng trưởng doanh thu

Tầng đầu tiên là doanh thu, nơi bắt đầu của lợi nhuận. Doanh thu tăng trưởng thể hiện doanh nghiệp mở rộng quy mô và chiếm thêm thị phần. Nhưng doanh thu chỉ thực sự có ý nghĩa khi được kiểm chứng bằng chất lượng: nó được tạo ra từ hoạt động cốt lõi hay chỉ do ghi nhận trước? Tăng trưởng doanh thu có đi cùng biên lợi nhuận ổn định hay đang giảm vì doanh nghiệp phải chấp nhận bán rẻ?

Và quan trọng hơn, doanh thu đó có chuyển thành tiền mặt hay chỉ nằm ở khoản phải thu? Trong không ít trường hợp, doanh thu tăng nhưng lợi nhuận lại được “nuôi dưỡng” bằng ghi nhận sớm hoặc bằng việc đẩy hàng tồn kho ra cho đại lý, tạo ra bức tranh tăng trưởng ảo.

Tầng thứ hai là dòng tiền, nơi thể hiện “chất” của lợi nhuận. Lợi nhuận kế toán có thể đẹp, nhưng dòng tiền từ hoạt động kinh doanh mới cho thấy lợi nhuận có thật hay không. Một doanh nghiệp có lợi nhuận cao nhưng dòng tiền yếu giống như một cửa hàng bán nhiều hóa đơn nhưng không thu được tiền: bề ngoài thịnh vượng nhưng bên trong rỗng ruột.

Nhà đầu tư thường so sánh dòng tiền vận hành với lợi nhuận: nếu dòng tiền đều đặn và lớn hơn lợi nhuận, lợi nhuận đó có chất lượng cao. Nếu dòng tiền yếu hơn nhiều so với lợi nhuận, đặc biệt trong nhiều năm liền, thì đó là dấu hiệu lợi nhuận đang được “bơm phồng”. Việc dòng tiền lệch khỏi lợi nhuận không khó bắt gặp, nhất là những doanh nghiệp tăng trưởng nóng bằng bán chịu, tăng chi phí vốn lưu động hoặc dựa quá nhiều vào chính sách kế toán.

Vén màn những dòng tiền tắc nghẽn sau báo cáo lợi nhuận “lung linh”

Bước sang tầng thứ ba, vốn lưu động chính là lớp “máu chảy” của doanh nghiệp. Vốn lưu động bao gồm hàng tồn kho, phải thu và phải trả; và đây là nơi dễ lộ rõ nhất chất lượng quản trị của doanh nghiệp. Một doanh nghiệp tạo ra lợi nhuận ổn định nhưng lại “ôm” lượng hàng tồn kho khổng lồ hoặc để khoản phải thu tăng nhanh hơn doanh thu thì dòng tiền sẽ bị bóp nghẹt. Một đồng lợi nhuận kế toán chưa chắc tương ứng với một đồng tiền mặt nếu vốn lưu động phình to.

Vì vậy, phân tích chất lượng lợi nhuận không thể bỏ qua việc xem doanh nghiệp đang dùng bao nhiêu vốn lưu động để tạo ra mỗi đồng doanh thu và liệu vốn lưu động đó đang tăng với tốc độ hợp lý hay đang bị đẩy lên bất thường.

Tầng thứ tư - chu kỳ thu tiền là nơi đánh giá tốc độ quay vòng vốn từ lúc doanh nghiệp chi tiền nhập hàng cho đến khi thu lại được tiền từ khách hàng. Chu kỳ thu tiền càng ngắn, doanh nghiệp càng khỏe: dòng tiền về nhanh, vốn quay vòng tốt và khả năng tái đầu tư cao. Chu kỳ thu tiền dài lại hàm chứa rủi ro: tiền bị chôn trong hàng tồn kho hoặc trong khoản phải thu, chi phí cơ hội tăng lên và nợ phải trả đến hạn khi tiền mặt chưa thu về.

Trong nhiều ngành, sự khác biệt giữa doanh nghiệp tốt và doanh nghiệp trung bình nằm ở khả năng kiểm soát chu kỳ thu tiền. Có những doanh nghiệp thậm chí duy trì chu kỳ âm - thu tiền trước khi phải trả cho nhà cung cấp và đó là lợi thế cạnh tranh tài chính mạnh mẽ.

Khi nhìn toàn bộ 4 tầng dữ liệu cùng lúc, nhà đầu tư sẽ thấy rõ chất lượng lợi nhuận không chỉ là câu chuyện về con số cuối kỳ. Lợi nhuận chỉ bền vững khi doanh thu tăng trưởng lành mạnh, dòng tiền từ hoạt động kinh doanh dồi dào, vốn lưu động được kiểm soát chặt chẽ và chu kỳ thu tiền ổn định hoặc rút ngắn theo thời gian.

Ngược lại, doanh nghiệp nào báo cáo lợi nhuận tăng nhưng phải mở rộng khoản phải thu, tích trữ hàng tồn kho, dòng tiền yếu và chu kỳ thu tiền kéo dài thì chất lượng lợi nhuận đáng lo ngại, thậm chí có thể là dấu hiệu của rủi ro tài chính hoặc hành vi điều chỉnh lợi nhuận.

Trong bối cảnh thị trường chứng khoán biến động và cạnh tranh ngày càng gay gắt, phân tích lợi nhuận theo bốn tầng dữ liệu không chỉ giúp nhà đầu tư tránh rủi ro mà còn giúp nhận diện các doanh nghiệp thực sự mạnh, những công ty không chỉ báo lãi mà còn tạo ra tiền và sử dụng nguồn lực hiệu quả. Đó mới là nền tảng cho tăng trưởng dài hạn và tạo giá trị thực cho cổ đông.