Giữa gió Lào khô nóng và đất đồi nghèo, nông dân Sơn La quyết tâm trồng giống "đặc sản biên giới", giờ đổi đời với thu nhập hàng trăm triệu đồng

Bản Lao Khô – nơi quả mận kết tinh từ gian khó

Nằm giữa đại ngàn Tây Bắc, bản Lao Khô (xã Phiêng Khoài, huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La) nằm ở độ cao hơn 1.100 m, nơi khí hậu thay đổi liên tục trong một ngày và đất đai phần lớn là sỏi đá. Điều kiện sống khắc nghiệt tưởng như là rào cản cho canh tác nông nghiệp, nhưng nơi đây lại sản sinh ra một loại quả nổi tiếng – mận Lao Khô với hương vị ngọt thanh, giòn tan, mọng nước và được xem là đặc sản của vùng biên giới.

Người góp phần đưa loại quả này thành sản phẩm có thương hiệu là anh Lờ Lao Chùa – một nông dân người Mông sinh sống tại Lao Khô. Khởi đầu chỉ với vài trăm gốc mận cùng cha mình từ năm 2004, anh dần mở rộng diện tích lên 2 ha và gây dựng thành công một vườn mận cho hiệu quả kinh tế cao. Đến năm 2019, anh quyết định thành lập Hợp tác xã (HTX) nông nghiệp Lao Khô với 9 thành viên, duy trì diện tích trồng mận lên tới 12 ha.

Nông dân và câu chuyện thay đổi nhờ mô hình tập thể

Chuyển đổi từ mô hình sản xuất cá thể sang hợp tác xã là một bước ngoặt lớn đối với người dân nơi đây. Mô hình tập thể không chỉ giúp giảm chi phí, kiểm soát chất lượng mà còn tạo điều kiện tiếp cận các tiêu chuẩn sản xuất an toàn. Đến năm 2021, toàn bộ 12 ha mận của HTX đã đạt chứng nhận VietGAP. Trong đó, ba hộ bao gồm hộ anh Chùa, anh Tráng Lao Hờ và anh Tráng Lao Kỷ đã sản xuất theo hướng hữu cơ.

Ngoài ra, sản phẩm của HTX cũng được công nhận đạt tiêu chuẩn OCOP 3 sao. Việc canh tác tuân thủ quy trình rõ ràng: mỗi năm ba lần phun thuốc bảo vệ thực vật, có thời gian cách ly đủ 2 tháng trước khi thu hoạch; tuyệt đối không sử dụng thuốc trừ cỏ mà thay bằng phát cỏ thủ công hoặc bằng máy.

Thành quả bước đầu cho thấy rõ hiệu quả kinh tế. Năm 2023, anh Chùa thu được 18 tấn mận, bán ra 180 triệu đồng, lãi 120 triệu đồng. Năm 2024, sản lượng giảm còn 13 tấn nhưng doanh thu lại tăng lên 240 triệu đồng, lợi nhuận thu về là 170 triệu đồng. Với thu nhập ổn định, gia đình anh đã sở hữu được các phương tiện thiết yếu, kể cả ô tô bán tải và sổ tiết kiệm hơn 200 triệu đồng – điều hiếm thấy ở một bản vùng biên đặc biệt khó khăn.

Tuy vậy, anh Chùa cũng bày tỏ những trăn trở về thị trường. Dù sản phẩm đạt tiêu chuẩn VietGAP, OCOP nhưng khi thương lái đến thu mua vẫn áp giá ngang với mận sản xuất thông thường, không phân biệt chất lượng. Điều này đặt ra yêu cầu về xây dựng chuỗi tiêu thụ rõ ràng hơn để sản phẩm của nông dân được định giá đúng với công sức và giá trị thật sự.

Nông dân vùng biên và hướng đi cho nông sản địa phương

Câu chuyện tại bản Lao Khô phản ánh rõ nét vai trò của nông dân trong phát triển kinh tế địa phương, nhất là tại những vùng khó khăn. Từ một hộ nông dân đơn lẻ, anh Lờ Lao Chùa đã tiên phong chuyển mình, không chỉ làm giàu cho bản thân mà còn tạo động lực và mô hình làm ăn hiệu quả cho nhiều hộ khác trong bản.

Việc sản xuất nông nghiệp theo tiêu chuẩn, chú trọng tính bền vững và an toàn thực phẩm đang trở thành xu hướng tất yếu. Tuy nhiên, điều quan trọng không kém là cần có sự kết nối thị trường, hỗ trợ tiêu thụ và xây dựng thương hiệu nông sản gắn với địa phương. Sự vào cuộc đồng bộ của chính quyền địa phương, doanh nghiệp và người dân sẽ là chìa khóa để những sản phẩm như mận Lao Khô vươn xa hơn.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và yêu cầu ngày càng cao về chất lượng nông sản, câu chuyện của HTX Lao Khô không chỉ là một mô hình kinh tế, mà còn là minh chứng cho sự thích ứng linh hoạt và khát vọng vươn lên của nông dân vùng cao.