Gặp lại bác sĩ Đặng Thùy Trâm trong những trang viết khiến cả thế giới lặng đi

Cuộc gặp của hai cựu binh và cuốn nhật ký làm thay đổi nhận thức về chiến tranh

Gần 20 năm sau ngày những trang nhật ký được trao trả cho gia đình liệt sĩ – bác sĩ Đặng Thùy Trâm, hành trình của cuốn sổ nhỏ thấm máu vẫn tiếp tục viết tiếp câu chuyện nhân văn giữa những người từng ở hai chiến tuyến. Ngày 11/5 vừa qua, tại Hà Nội, sự kiện “Hành trình trở về: Nhật ký Đặng Thùy Trâm” một lần nữa gợi nhắc đến những mất mát, cảm thông và hồi sinh qua một cuộc chiến phi nghĩa.

Xuất hiện từ sớm trong buổi trò chuyện tại không gian văn hóa Tổ chim xanh, ông Ted Engelmann, cựu binh Mỹ 78 tuổi, bất chấp sức khỏe yếu vẫn giữ lời hẹn. Là nhiếp ảnh gia từng nhiều lần trở lại Việt Nam, Ted đến đây không chỉ để kể một câu chuyện, mà để làm chứng cho một cuộc gặp gỡ vượt thời gian giữa chiến tranh và hòa bình.

Câu chuyện bắt đầu từ năm 2005, tại một hội thảo về chiến tranh Việt Nam ở Texas, nơi Ted gặp Frederic Whitehurst, cựu sĩ quan tình báo Mỹ – người đã giữ lại cuốn nhật ký của bác sĩ Trâm sau khi thu được tại chiến trường Đức Phổ (Quảng Ngãi) năm 1970. Ban đầu định tiêu hủy, nhưng nhờ lời can ngăn của người thông dịch: “Đừng đốt, bản thân nó có lửa rồi”, Frederic mang cuốn nhật ký về Mỹ.

Từ những trang viết nhuốm máu đến sự hồi sinh ký ức

Tối hôm đó, Ted được anh trai của Frederic là Robert Whitehurst – cũng là một cựu binh trao cho đĩa CD chứa bản sao nhật ký. Cuốn sách khiến ông xúc động đến mức quyết định đến Việt Nam để trao trả tận tay cho gia đình liệt sĩ. Ngày 25/4/2005, ông tìm được địa chỉ của cha mẹ bác sĩ Trâm và thực hiện điều mình cho là “trách nhiệm của lương tâm”.

“Những gì chị ấy viết khiến tôi tức giận với chiến tranh. Tôi nhận ra đây là một cuộc chiến sai lầm, phi nghĩa”, Ted nói. Một đoạn nhật ký mà ông đặc biệt ghi nhớ là cảnh bác sĩ Trâm mổ ruột thừa không đủ thuốc mê: “Anh lính bị thương không kêu la, chỉ mỉm cười khích lệ tôi”. Trong mắt ông, đó là biểu tượng của sự kiên cường.

Kể từ đó, Ted trở thành một người bạn thân thiết với gia đình liệt sĩ. Năm 2009, ông cùng vợ quay lại Hà Nội, mang món quà của mẹ ông trao cho mẹ của bác sĩ Trâm. Năm 2023, khi bà qua đời, Ted vội vàng bay sang Việt Nam dự tang lễ như một người thân thực thụ.

Di sản vượt thời gian: Từ trang nhật ký đến phim ảnh và toàn cầu

Đặng Thùy Trâm sinh ngày 26/11/1942 trong một gia đình trí thức Hà Nội, có cha là bác sĩ Đặng Ngọc Khuê, mẹ là dược sĩ Doãn Ngọc Trâm – giảng viên trường Đại học Dược. Tốt nghiệp Đại học Y khoa Hà Nội năm 1966, chị xung phong vào chiến trường, về công tác tại bệnh viện Đức Phổ, Quảng Ngãi – nơi điều trị chủ yếu cho thương binh. Chị hy sinh ngày 22/6/1970 trong một chuyến công tác ở tuổi 27.

Cuốn nhật ký của chị, nhờ được lưu giữ, dịch lại và xuất bản năm 2005 đã nhanh chóng trở thành hiện tượng văn học, bán chạy hàng đầu tại Việt Nam và được dịch ra 18 ngôn ngữ, phát hành tại hơn 22 quốc gia. Câu chuyện cũng được chuyển thể thành bộ phim nổi tiếng “Đừng đốt” của đạo diễn Đặng Nhật Minh, đoạt giải Bông Sen Vàng, Cánh Diều Vàng và được Việt Nam đề cử tham dự Oscar lần thứ 82.

Tại sự kiện, bà Đặng Kim Trâm, em gái của bác sĩ, xúc động kể lại hành trình đánh máy lại bản thảo: “Tôi vừa làm vừa khóc suốt hai tháng”. Với bà, mỗi dòng nhật ký là một phần ký ức thấm máu, là nhân cách sống mà người chị để lại cho thế hệ sau.

Cuốn sách không chỉ nói lên một thời đạn bom, mà còn phản ánh tư tưởng, niềm tin, và khát vọng sống và cống hiến. Nó trở thành một biểu tượng của chủ nghĩa nhân đạo trong chiến tranh, một lời nhắn gửi vượt khỏi biên giới quốc gia và định kiến lịch sử.