Động đất có sức tàn phá bằng 23.000 quả bom nguyên tử, cướp đi 220.000 sinh mạng, 14 quốc gia chịu ảnh hưởng

Vào lúc 8h sáng ngày 26/12/2004 (giờ địa phương), một trận động đất có cường độ khủng khiếp từ 9,2 đến 9,3 độ richter đã xảy ra ngoài khơi tỉnh Aceh, cực Bắc đảo Sumatra (Indonesia). Đây là một trong những trận địa chấn mạnh nhất từng được ghi nhận, kéo dài trong suốt 8 đến 10 phút – thời gian rung lắc dài nhất từng được quan trắc trong lịch sử địa chất hiện đại.

Theo Cục Địa chất Mỹ, thảm họa động đất này đã kích hoạt một cơn sóng thần với sức công phá tương đương 23.000 quả bom nguyên tử mà Mỹ từng ném xuống Hiroshima. Thảm họa động đất năm 2004 khiến hơn 220.000 người thiệt mạng tại 14 quốc gia, với thiệt hại lan xa hơn 8.000 km tính từ tâm chấn.

Thảm họa này đặc biệt nghiêm trọng bởi thời điểm đó, khu vực Ấn Độ Dương chưa có hệ thống cảnh báo sóng thần. Người dân ở các khu vực ven biển như Indonesia, Sri Lanka, Ấn Độ, Thái Lan… gần như không có cơ hội ứng phó. Khi những con sóng cao tới 30m ập vào đất liền, chúng đã xóa sổ toàn bộ các làng chài, khu dân cư ven biển, cuốn trôi hàng nghìn sinh mạng chỉ trong chớp mắt.

Các chuyên gia của Cục Địa chất Mỹ cho biết, trận động đất này xảy ra ở độ sâu khoảng 30km dưới đáy đại dương, tại khu vực Vành đai Lửa Thái Bình Dương – nơi chiếm hơn 80% các trận động đất toàn cầu. Sự dịch chuyển đột ngột của các mảng kiến tạo dưới đáy biển đã hình thành một vết nứt dài từ 1.200 đến 1.600km, giải phóng một lượng năng lượng khổng lồ – tương đương 5 megaton TNT, gần gấp đôi tổng số chất nổ được sử dụng trong toàn bộ Thế chiến II, theo phân tích của chuyên gia Tad Murty – nguyên Phó Chủ tịch Hiệp hội Sóng thần Quốc tế.

Điều đáng sợ là, trong vùng biển sâu, sóng thần chỉ là những gợn sóng nhỏ di chuyển với tốc độ 500–1.000 km/h, rất khó phát hiện bằng mắt thường. Nhưng khi tiến gần bờ, những con sóng này chậm lại và dựng cao tới hàng chục mét, mang theo sức hủy diệt không gì có thể ngăn cản. Ở Aceh, Indonesia – khu vực gần tâm chấn nhất, sóng cao tới 30m tàn phá sâu vào đất liền, để lại cảnh tượng hoang tàn như ngày tận thế.

Không chỉ ảnh hưởng các quốc gia lân cận, trận sóng thần còn vươn xa tới tận châu Phi. Tại Nam Phi – cách tâm chấn tới 8.000km, ít nhất một người đã thiệt mạng tại cảng Elizabeth. Ở Struisbaai, sóng cao 1,5m vẫn xuất hiện sau hơn 5 giờ kể từ thời điểm động đất. Tổng cộng, có ít nhất 14 quốc gia chịu ảnh hưởng trực tiếp từ thảm họa, trong đó có: Indonesia, Sri Lanka, Ấn Độ, Thái Lan, Maldives, Malaysia, Myanmar, Bangladesh, Somalia, Tanzania, Seychelles, Madagascar, Kenya và Nam Phi.

Không chỉ gây thiệt hại nhân mạng khủng khiếp, trận đại hồng thủy còn kéo theo hàng loạt hệ lụy. Nhiều vùng ven biển bị nhiễm mặn nghiêm trọng, đồng ruộng không thể canh tác trong nhiều năm. Các nguồn nước uống bị ô nhiễm, làm gia tăng nguy cơ bùng phát dịch bệnh như tiêu chảy, bệnh lỵ, viêm gan A, B và thậm chí là nạn đói trên diện rộng do điều kiện khí hậu nhiệt đới và mật độ dân số cao. Tuy nhiên, nhờ sự vào cuộc khẩn trương của cộng đồng quốc tế, những nguy cơ này đã phần nào được kiểm soát.

Liên Hợp Quốc xác nhận, công tác cứu trợ sau sóng thần 2004 là chiến dịch nhân đạo tốn kém nhất trong lịch sử nhân loại, với hàng trăm tổ chức quốc tế, chính phủ và cá nhân tham gia hỗ trợ.

Trải qua gần hai thập kỷ, bài học từ thảm họa 2004 đã thúc đẩy một loạt cải tổ mang tính toàn cầu trong công tác quan trắc và cảnh báo sớm. Hiện nay, khu vực Ấn Độ Dương đã được trang bị ba trung tâm cảnh báo sóng thần hoạt động 24/7, đặt tại Jakarta (Indonesia), Melbourne – Canberra (Australia) và Hyderabad (Ấn Độ). Ngoài ra, nhiều quốc gia đang đầu tư mạnh mẽ vào các hệ thống cảm biến đáy biển và lưới quan trắc địa chấn thời gian thực nhằm tăng cường năng lực phát hiện sớm những rủi ro tương tự.

Dù hệ thống cảnh báo chưa thể hoàn hảo tuyệt đối, các chuyên gia đều đồng tình rằng thế giới ngày nay đã chuẩn bị tốt hơn nhiều để đối phó với những thảm họa kiểu như "cơn đại hồng thủy" 26/12/2004. Bài học từ quá khứ vẫn còn nguyên giá trị: thiên tai không thể tránh khỏi, nhưng con người có thể giảm thiểu hậu quả nếu có sự chuẩn bị đúng đắn và hành động kịp thời.

Số người chết vì động đất ở Đài Loan tiếp tục tăng, hơn 700 người mắc kẹt Chính quyền địa phương hôm 4/4 cho biết số nạn nhân tử vong sau trận động đất mạnh kỷ lục ở Đài Loan (Trung Quốc) ...