Công trình mang về 5 tỷ USD mỗi năm giờ đứng trước nguy cơ mất dòng chảy hàng nghìn chuyến tàu

Từ “Panamax” đến “New Panamax”

Hơn một thế kỷ kể từ khi chính thức đưa vào hoạt động năm 1914, kênh đào Panama vẫn giữ vai trò là một trong những công trình hạ tầng quan trọng bậc nhất của nhân loại, kết nối Thái Bình Dương và Đại Tây Dương, định hình lại mạng lưới thương mại biển quốc tế.

Để đáp ứng nhu cầu của những siêu tàu container thế kỷ 21, Panama đã khởi động dự án mở rộng mang tính lịch sử vào năm 2007 và khánh thành ngày 26/6/2016. “Third Set of Locks Project” bổ sung hệ thống khóa mới ở cả hai đầu kênh, đồng thời nạo vét, nới rộng các đoạn kênh hiện hữu. Đây được xem là cuộc đại tu lớn nhất kể từ khi kênh đào hoàn thành.

Nhờ mở rộng, kênh đào có thể đón các tàu “New Panamax” dài tới 427 m, rộng 55 m, mớn nước 18 m, gần gấp đôi kích thước tàu Panamax truyền thống. Công suất vận tải tăng từ 4.400 TEU lên tới 13.000 TEU mỗi chuyến, đưa lưu lượng hàng hóa qua kênh trở lại vị trí chiến lược toàn cầu. Tổng chi phí dự án khoảng 5,25 tỷ USD, được huy động chủ yếu từ các định chế tài chính quốc tế.

Sau mở rộng, Panama Canal có thể xử lý khoảng 14.000 chuyến tàu mỗi năm, tương đương 6% thương mại hàng hải toàn cầu. Doanh thu từ kênh đào đạt gần 5 tỷ USD trong năm 2024, chiếm khoảng 4% GDP Panama, đồng thời tạo động lực phát triển cho hệ thống cảng và logistics trong khu vực Mỹ Latinh và Caribbean.

Lợi ích kinh tế và bài toán nguồn nước

Việc nâng cấp công trình kênh đào Panama không chỉ củng cố vị thế thương mại quốc tế mà còn tác động tích cực đến khu vực. Nhiều cảng biển đã đẩy mạnh đầu tư để tận dụng dòng hàng hóa mới, trong khi lưu lượng vận tải qua đây được ghi nhận tăng thêm từ 12–20%. Tuy nhiên, kênh đào cũng đang phải đối mặt với thách thức nghiêm trọng về nguồn nước.

Các hồ chứa cung cấp cho hệ thống khóa ngày càng bị ảnh hưởng bởi hạn hán do biến đổi khí hậu. Trong giai đoạn 2023–2024, số lượt tàu qua kênh giảm còn khoảng 18 chuyến/ngày, thấp hơn nhiều so với công suất thiết kế 36–38 chuyến. Điều này buộc nhiều hãng vận tải phải tìm tuyến thay thế như kênh đào Suez hoặc vòng qua mũi Hảo Vọng, ảnh hưởng đến doanh thu Panama.

Để giải quyết, chính quyền nước này lên kế hoạch xây dựng thêm một hồ chứa trị giá 1,6 tỷ USD, kỳ vọng nâng thêm 15 chuyến tàu/ngày. Tuy nhiên, dự án gặp phản đối của khoảng 2.500 cư dân lo ngại nguy cơ di dời và ảnh hưởng sinh kế, thậm chí đã được đưa ra Tòa án tối cao.

Dù vậy, kênh đào Panama vẫn được coi là công trình mang tính biểu tượng, phản ánh tầm nhìn chiến lược của một quốc gia nhỏ nhưng có vị trí địa chính trị quan trọng. Việc mở rộng năm 2016 cho thấy khả năng thích ứng trước sức ép cạnh tranh thương mại toàn cầu, đồng thời đặt ra thách thức dài hạn về tính bền vững và môi trường.

Từ biểu tượng thế kỷ 20 đến câu chuyện thế kỷ 21, kênh đào Panama tiếp tục chứng minh vai trò huyết mạch thương mại biển quốc tế. Tương lai của công trình này không chỉ phụ thuộc vào kỹ thuật và vốn đầu tư, mà còn gắn liền với sự cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường sống cho người dân địa phương.