Công trình có diện tích hơn 24.000m2, dựng nên từ titan, kính và đá vôi, làm thay đổi vận mệnh của cả một thành phố

Công trình thay đổi vận mệnh một thành phố

Tọa lạc bên bờ sông Nervión, Bảo tàng Guggenheim Bilbao (Tây Ban Nha) là một trong những công trình kiến trúc đương đại có ảnh hưởng sâu rộng nhất thế kỷ XX. Được khánh thành năm 1997, do kiến trúc sư Frank Gehry thiết kế, bảo tàng không chỉ là không gian trưng bày nghệ thuật mà còn là minh chứng cho việc kiến trúc có thể hồi sinh cả một đô thị công nghiệp.

Trước thập niên 1990, Bilbao từng là trung tâm đóng tàu và công nghiệp nặng của Tây Ban Nha nhưng lâm vào khủng hoảng sâu sắc sau suy thoái kinh tế. Chính quyền xứ Basque đã quyết định đặt cược vào văn hóa như một động lực phát triển mới, hợp tác với Solomon R. Guggenheim Foundation (Mỹ) để xây dựng một bảo tàng nghệ thuật đương đại có tầm vóc quốc tế.

Frank Gehry – kiến trúc sư nổi tiếng với phong cách giải cấu trúc (Deconstructivism) đã phá bỏ mọi quy tắc hình khối thông thường. Ông tạo nên một công trình không có đường thẳng hoàn hảo, không mặt phẳng đối xứng mà là những khối titan xoắn uốn, tựa như con tàu ánh kim neo mình bên bờ sông. Chính hình ảnh đó đã trở thành biểu tượng mới cho Bilbao – thành phố “tái sinh từ thép và nghệ thuật”.

Bảo tàng có diện tích hơn 24.000 m², trong đó 11.000 m² dành cho không gian trưng bày. Vật liệu chủ đạo gồm titan, kính và đá vôi, đặc biệt là lớp vỏ titan gồm 33.000 tấm kim loại mỏng phản chiếu ánh sáng tự nhiên, giúp tòa nhà đổi sắc liên tục theo thời tiết và thời gian trong ngày. Gehry sử dụng phần mềm CATIA – công nghệ mô hình 3D vốn dùng trong ngành hàng không để tính toán các đường cong phức tạp, mở ra kỷ nguyên thiết kế kỹ thuật số trong kiến trúc.

Khi kiến trúc trở thành động lực kinh tế và biểu tượng văn hóa

Không gian nội thất của Guggenheim Bilbao được xoay quanh đại sảnh Atrium cao gần 50 mét, mái kính khổng lồ cho phép ánh sáng tự nhiên tràn ngập. Từ trung tâm, các hành lang và phòng triển lãm tỏa ra theo nhiều hướng, khiến du khách có cảm giác đang bước vào một “dòng chảy” nghệ thuật liên tục. Gehry từng nói: “Tôi muốn con người đi lạc trong không gian này như đang lạc trong chính suy tưởng của nghệ thuật”.

Bảo tàng trưng bày những tác phẩm đương đại tiêu biểu của Richard Serra, Jeff Koons, Mark Rothko, Andy Warhol… Trong đó, chuỗi điêu khắc “The Matter of Time” bằng thép khổng lồ của Richard Serra trở thành biểu tượng của bộ sưu tập thường trực.

Ngay năm đầu tiên, Guggenheim Bilbao đón hơn 1,3 triệu lượt khách, mang lại 160 triệu euro doanh thu cho thành phố – con số đủ để hoàn vốn toàn bộ dự án. Hiện tượng này được giới chuyên môn gọi là “Hiệu ứng Bilbao” (Bilbao Effect), cách một công trình văn hóa có thể thay đổi hoàn toàn cấu trúc kinh tế – xã hội của một đô thị. Từ một vùng công nghiệp suy tàn, Bilbao vươn lên trở thành thủ phủ du lịch và nghệ thuật hàng đầu châu Âu.

Về mặt kiến trúc, Guggenheim Bilbao đã định nghĩa lại mối quan hệ giữa công trình và cảnh quan: thay vì hòa vào môi trường, nó trở thành chính trung tâm của trải nghiệm, là tác phẩm nghệ thuật mà con người có thể bước vào và tương tác. Thành công của công trình đã tạo cảm hứng cho hàng loạt dự án sau này như Bảo tàng Louis Vuitton (Paris) hay Walt Disney Concert Hall (Los Angeles) – đều mang dấu ấn Gehry.

Năm 2010, tạp chí Vanity Fair bình chọn Guggenheim Bilbao là “tòa nhà đẹp nhất thế giới trong 30 năm qua”, ca ngợi Gehry là người “biết làm mềm thép và titan bằng ngôn ngữ nghệ thuật”. Hơn hai thập kỷ trôi qua, công trình vẫn giữ sức sống mạnh mẽ, vừa là biểu tượng văn hóa, vừa là mô hình phát triển bền vững, chứng minh rằng một công trình kiến trúc nếu đủ táo bạo có thể thay đổi cả vận mệnh của một thành phố.