Chuyển nợ xấu thành vốn góp: Cần nhiều hơn vai trò điều tiết của Nhà nước

Quy định ra đời xuất phát từ thực tiễn của thị trường khi cuối năm 2014, VietinBank xin ý kiến Ngân hàng Nhà nước (NHNN) về việc tham gia làm cổ đông chiến lược khi cổ phần hóa các cảng thành viên trực thuộc Tổng công ty Hàng hải Việt Nam (Vinalines) bằng toàn bộ giá trị khoản vay trị giá 5.000 tỉ đồng.

Một hình thức xử lý nợ xấu mang nhiều kỳ vọng

Về mặt lý thuyết thì cả tổ chức tín dụng (TCTD) nói chung, ngân hàng nói riêng và doanh nghiệp sẽ tạm thời khắc phục được những điểm yếu trên bảng cân đối kế toán của mình khi nợ xấu của doanh nghiệp được chuyển thành vốn góp của các ngân hàng.

Về phía doanh nghiệp, sẽ giảm được số nợ đã vay từ các ngân hàng, có thể tiếp tục vay thêm vốn từ các ngân hàng để tiếp tục hoạt động, có thêm được cổ đông là các định chế có tiềm lực tài chính và kinh nghiệm trong quản trị. Trong khi đó, thông qua nghiệp vụ ngân hàng đầu tư (investment banking), các TCTD sẽ hoán đổi khoản nợ xấu thành một khoản đầu tư góp vốn, sau đó sẽ hỗ trợ doanh nghiệp về quản trị và tài chính. Khi hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ổn định trở lại, TCTD sẽ tiến hành chuyển nhượng phần vốn góp của mình để thu hồi vốn.

Hai bên chưa tìm được tiếng nói chung

Nhưng thực tế cả doanh nghiệp và các ngân hàng vẫn chưa tìm được tiếng nói chung.

Từ trước đến nay, việc xử lý nợ xấu thông qua việc chuyển thành vốn góp gần như chỉ được thực hiện thông qua một bên thứ ba là Công ty Mua bán nợ Việt Nam (DATC), một công ty 100% vốn nhà nước, trực thuộc Bộ Tài chính. Theo đó, DATC sẽ mua lại khoản nợ của doanh nghiệp từ các ngân hàng thương mại (NHTM) để trở thành chủ nợ chính và chuyển khoản nợ đã mua thành vốn góp tại doanh nghiệp. Trên cơ sở nguồn vốn của mình, DATC sẽ tham gia vào quá trình tái cấu trúc nhằm mục đích đưa doanh nghiệp trở lại hoạt động ổn định. Sau đó, DATC sẽ tiến hành thoái vốn tại doanh nghiệp. Đây là một quá trình đầu tư dài hạn có thể kéo dài từ 3-5 năm.

Trong những năm gần đây, một số doanh nghiệp đang trên bờ vực phá sản nhưng sau khi có sự tham gia của DATC đã khôi phục lại được hoạt động sản xuất kinh doanh. Đó là Sadico Cần Thơ, Công ty cổ phần Mía đường Kon Tum, Công ty cổ phần Thủy sản Bình An (Bianfishco) hay Công ty cổ phần Thủy sản Phương Nam...

Theo quy định tại khoản 2, mục 3, Nghị định số 60/2016/NĐ-CP thì doanh nghiệp muốn chuyển nợ thành vốn góp phải được cuộc họp đại hội đồng cổ đông thông qua. Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại, mùa họp đại hội đồng cổ đông thường niên năm 2016 đã gần kết thúc theo quy định của Bộ Tài chính nhưng gần như chưa có bất kỳ thông tin về một thương vụ nào mà giữa TCTD và doanh nghiệp đi đến hồi kết cuối cùng.

Nguyên nhân chính là gì?

Một quan hệ kinh tế sẽ chỉ diễn ra khi lợi ích của các bên tham gia có sự bình đẳng ở mức tương đối. Do vậy, có thể suy luận ra rằng đến nay vẫn chưa có thương vụ nào diễn ra vì sự không bình đẳng về lợi ích.
Nhìn tổng thể trong giao dịch này thì có lẽ doanh nghiệp sẽ là bên có được nhiều lợi ích hơn.

Theo quy định tại điều 18, Thông tư số 36/2014/TT-NHNN thì các TCTD sẽ không được phép sở hữu vượt quá 11% vốn điều lệ của doanh nghiệp nhận góp vốn và sẽ phải xin ý kiến của NHNN nếu doanh nghiệp nhận góp vốn không thuộc các lĩnh vực như bảo hiểm, chứng khoán, kiều hối, tín dụng tiêu dùng... Rõ ràng với một thủ tục pháp lý phức tạp và tỷ lệ sở hữu tối đa chỉ ở mức 11% thì các TCTD sẽ không thể chi phối và điều hành doanh nghiệp. Đây là rào cản rất lớn để các ngân hàng chủ động xử lý nợ xấu thông qua các khoản góp vốn tại doanh nghiệp.

Bên cạnh nguyên nhân trên thì còn có một nguyên nhân khác. Các TCTD có chức năng chính là kinh doanh tiền tệ, do đó, họ sẵn sàng bán khoản nợ xấu để thu hồi toàn bộ hoặc một phần vốn rồi tiếp tục giải ngân cho các doanh nghiệp khác thay vì chuyển khoản nợ xấu đó thành vốn góp. Nguyên nhân là do mỗi doanh nghiệp hoạt động ở nhiều lĩnh vực khác nhau trong khi đó không phải là lợi thế và thế mạnh của các ngân hàng.

Hơn nữa, các TCTD không mặn mà với việc tham gia góp vốn vào doanh nghiệp do thời gian thu hồi vốn sẽ rất dài ngoại trừ các doanh nghiệp kinh doanh bất động sản. Nhìn từ thực tế, Ngân hàng Kỹ thương Việt Nam (Techcombank) đã mua lại một phần dự án Nam An Khánh của Sudico và giao cho Công ty Techcomdeveloper tiếp tục triển khai, kinh doanh dự án này, hay Ngân hàng Hàng hải thông qua Công ty cổ phần Đầu tư và Phát triển bất động sản TNR để triển khai một số dự án như Goldmark City, The Goldview, Goldseason... Với lợi thế về nguồn lực tài chính dồi dào và kinh nghiệm trong hoạt động kinh doanh bán lẻ thì việc tiếp tục phát triển các dự án bất động sản hứa hẹn sẽ mang lại nhiều lợi ích cho các ngân hàng.

Cần nhiều hơn vai trò điều tiết của Nhà nước

Mô hình có lẽ phù hợp nhất cho cả doanh nghiệp và các TCTD sẽ là nợ xấu được bán cho DATC, hay Công ty Quản lý tài sản của các TCTD Việt Nam (VAMC) hay thậm chí là Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước (SCIC). Sau đó, các đơn vị này sẽ chuyển các khoản nợ đã mua từ các TCTD thành vốn góp và tham gia vào quá trình tái cấu trúc doanh nghiệp.

Tuy nhiên, cho đến nay cả ba đơn vị này đều chưa thể phát huy được vai trò như đúng với tên gọi của mình. Nguyên nhân chính xuất phát từ nguyên tắc được coi là “bất thành văn” cho lãnh đạo của các công ty đó là phải bảo toàn được nguồn vốn của Nhà nước. Với nguyên tắc này thì có lẽ hầu hết lãnh đạo của ba đơn vị trên sẽ chỉ tham gia vào các doanh nghiệp thực sự có tiềm năng nếu không muốn bị xử lý hành vi làm thất thoát vốn của Nhà nước. Do vậy, quá trình xử lý nợ xấu của các ngân hàng Việt Nam có thể sẽ còn kéo dài thêm ba năm, thậm chí là năm, mười năm nữa chứ chưa thể nhanh như kỳ vọng của cả xã hội và một khối lượng rất lớn nguồn lực của xã hội sẽ tiếp tục chỉ là những tài sản không có khả năng sinh lời.

Theo Thời báo Kinh tế Sài Gòn