Luật Thuế thu nhập cá nhân có hiệu lực từ ngày 1/1/2009 và đã trải qua nhiều lần sửa đổi. Sau hơn 16 năm thực hiện, chính sách thuế này đã khẳng định vai trò quan trọng trong điều tiết thu nhập, quản lý tài chính cá nhân và đóng góp đáng kể vào ngân sách nhà nước.
| Đề xuất cắt giảm bậc thuế TNCN |
Theo thống kê, năm 2008, số thu từ thuế TNCN chỉ đạt khoảng 63 tỷ đồng. Đến năm 2024, con số này đã tăng lên gần 190.000 tỷ đồng, chiếm khoảng 12% tổng thu ngân sách nội địa. Khoản thu này giúp bổ sung nguồn lực cho các hoạt động an sinh xã hội, góp phần xóa đói giảm nghèo.
Tuy nhiên, quá trình áp dụng luật cũng bộc lộ một số bất cập, đặc biệt là cách tính thuế đối với thu nhập từ tiền lương, tiền công.
Theo PGS.TS. Phan Hữu Nghị, Phó Viện trưởng Viện Ngân hàng - Tài chính, Đại học Kinh tế Quốc dân, thuế TNCN hiện nay đang tạo ra sự bất công bằng giữa các nhóm người lao động có cùng tổng thu nhập nhưng đến từ nhiều nguồn khác nhau.
Hiện nay, nếu một cá nhân có thu nhập từ nhiều nguồn, tổng thu nhập này sẽ được tính gộp để xác định mức thuế. Tuy nhiên, nếu thu nhập từ nguồn bổ sung dưới 120 triệu đồng/năm, đơn vị chi trả chỉ khấu trừ 10% thuế trước khi thanh toán. Điều này dẫn đến nghịch lý khi một cá nhân có thu nhập chính chịu thuế suất 30%, trong khi thu nhập phụ lại chỉ bị khấu trừ 10%, thấp hơn đáng kể so với mức thuế thực tế đáng lẽ phải chịu.
Trong khi đó, một người chỉ có một nguồn thu nhập duy nhất nhưng nằm trong khung thuế cao vẫn phải đóng thuế đầy đủ. Điều này tạo ra sự thiếu công bằng, khiến những người lao động có mức thu nhập tương đương nhưng từ các nguồn khác nhau bị áp dụng thuế suất không đồng đều.
Hiện nay, Việt Nam đang áp dụng biểu thuế lũy tiến từng phần với 7 bậc thuế, gồm các mức 5%, 10%, 15%, 20%, 25%, 30% và 35%. Chính sách này nhằm đảm bảo người có thu nhập cao phải đóng thuế nhiều hơn. Tuy nhiên, một số chuyên gia cho rằng biên độ thuế hiện tại đang quá hẹp, gây ra những bất cập trong hệ thống thuế.
Bộ Tài chính hiện đang đề xuất phương án cắt giảm số bậc thuế từ 7 xuống mức phù hợp, đồng thời mở rộng khoảng cách thu nhập giữa các bậc thuế để đảm bảo điều tiết thu nhập hiệu quả hơn. Mục tiêu của điều chỉnh này là đánh thuế cao hơn đối với người có thu nhập cao, nhưng vẫn tạo điều kiện thuận lợi cho người có mức thu nhập trung bình.
Việc xác định số bậc thuế mới sẽ dựa trên các yếu tố như thu nhập bình quân, mức sống của người dân, bối cảnh kinh tế và tham khảo các mô hình từ các quốc gia có điều kiện tương đồng. Nếu có quá nhiều bậc thuế, hệ thống thuế sẽ trở nên phức tạp và làm tăng chi phí tuân thủ. Ngược lại, nếu số bậc thuế quá ít, khả năng điều tiết thu nhập sẽ giảm và làm mất tính công bằng trong chính sách thuế.
Nhiều quốc gia trên thế giới cũng đang theo xu hướng cắt giảm số bậc thuế suất trong biểu thuế lũy tiến từng phần. Indonesia và Philippines hiện chỉ áp dụng 5 bậc thuế, trong khi Malaysia đã giảm từ 11 bậc xuống 9 bậc trong giai đoạn từ 2021 đến 2024.
Theo PGS.TS. Phan Hữu Nghị, việc giãn khoảng cách giữa các bậc thuế theo hệ số hợp lý sẽ giúp hệ thống thuế trở nên ổn định, linh hoạt và tránh tình trạng người lao động có thu nhập trung bình nhưng vẫn phải chịu thuế suất cao một cách bất hợp lý.
Một đề xuất được đưa ra là giảm từ 7 bậc xuống còn 5 bậc, kết hợp với việc nới rộng khoảng cách thu nhập giữa các mức thuế suất. Điều này không chỉ giúp đơn giản hóa hệ thống thuế mà còn tạo động lực khuyến khích người lao động tăng thu nhập, thay vì lo ngại bị đánh thuế quá mức khi có thu nhập cao hơn.
Bên cạnh đó, một số chuyên gia đề xuất bổ sung các chính sách ưu đãi thuế dành cho những ngành nghề cần khuyến khích phát triển, tương tự như thuế thu nhập doanh nghiệp đang áp dụng. Hiện nay, thuế thu nhập doanh nghiệp cơ bản ở mức 20%, nhưng có những mức ưu đãi 5%, 7%, 10% hoặc 15% để hỗ trợ các lĩnh vực ưu tiên. Trong khi đó, thuế TNCN không có bất kỳ ưu đãi nào, khiến mức thuế suất tối đa lên đến 35%, cao hơn hẳn so với thuế thu nhập doanh nghiệp.
Việc điều chỉnh thuế suất cần tính toán để vừa đảm bảo nguồn thu ngân sách, vừa tránh tình trạng người lao động phải chịu gánh nặng thuế quá lớn. Nếu áp dụng biểu thuế hợp lý hơn, không chỉ giúp người lao động yên tâm làm việc mà còn thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và tạo động lực cho các cá nhân phát triển thu nhập một cách bền vững.
Sơn Tùng