Bí ẩn di sản trị giá gần 1 tỷ USD, mất hơn 22 năm xây dựng vì muốn tưởng nhớ "tình yêu"

Khi tình yêu hóa thành đá cẩm thạch

Giữa thành phố Agra cổ kính (Ấn Độ), bên bờ sông Yamuna, Taj Mahal sừng sững như một giấc mơ bằng đá cẩm thạch trắng, vừa mong manh vừa vĩnh cửu. Được xây dựng vào năm 1632 dưới triều đại Hoàng đế Shah Jahan, lăng Taj Mahal là món quà của tình yêu, được tạo nên để tưởng nhớ Hoàng hậu Mumtaz Mahal – người vợ hiền từ đã qua đời trong khi sinh người con thứ 14. Trong cơn tuyệt vọng, Shah Jahan thề sẽ dựng nên “một tòa đền xứng đáng với thiên đường” để lưu giữ tình yêu của đời mình.

Hơn 22 năm xây dựng (1632–1653) với 20.000 thợ thủ công, nghệ nhân, nhà điêu khắc và thư pháp gia từ khắp đế chế Mughal, Ba Tư, Thổ Nhĩ Kỳ, Trung Á và cả châu Âu, Taj Mahal ra đời như tác phẩm hoàn mỹ nhất của kiến trúc Hồi giáo Ấn Độ. Kiến trúc sư trưởng được cho là Ustad Ahmad Lahauri, người đã kết hợp tinh tế các yếu tố nghệ thuật Ba Tư – Hồi giáo – Ấn Độ bản địa, tạo nên một tổng thể đối xứng tuyệt đối, hài hòa giữa thiên nhiên và đức tin.

Toàn bộ công trình được xây từ đá cẩm thạch trắng Makrana, loại đá có khả năng đổi sắc theo ánh sáng (hồng khi bình minh, trắng tinh khôi giữa trưa và ánh vàng nhạt lúc trăng lên). Chính hiệu ứng quang học ấy khiến Taj Mahal dường như “biết thở”, thay đổi cùng thời gian, khiến mỗi lần ngắm lại là một trải nghiệm mới.

Khu lăng chính nằm giữa khu vườn Charbagh được bao quanh bởi bốn tháp minaret cao vút và hồ nước phản chiếu. Sự đối xứng tuyệt đối trong bố cục thể hiện triết lý vĩnh hằng trong trần thế.

Bên trong lăng, phần mộ của Mumtaz Mahal và Shah Jahan được bao quanh bởi những bức khảm đá quý tinh xảo: ngọc lam, mã não, ngọc bích, san hô, thạch anh… tạo nên những bông hoa mềm mại cùng những câu thơ Quran uyển chuyển. Không một gam vàng nào được dùng, bởi theo quan niệm Hồi giáo, sự vĩnh cửu nằm trong vẻ đẹp thuần khiết chứ không phải ở của cải vật chất. Chính vì thế, UNESCO đã gọi Taj Mahal là “bản giao hưởng bằng đá, nơi mỗi chi tiết là một nốt nhạc của tình yêu và nghệ thuật”.

Từ biểu tượng tình yêu đến di sản của nhân loại

Taj Mahal không chỉ là câu chuyện tình bi thương giữa Shah Jahan và Mumtaz Mahal mà còn là tấm gương phản chiếu vận mệnh của đế chế Mughal. Với chi phí xây dựng hơn 32 triệu rupee thời đó – tương đương gần 1 tỷ USD hiện nay, công trình khiến ngân khố kiệt quệ.

Sau này, Shah Jahan bị chính con trai mình là Aurangzeb phế truất, giam lỏng trong pháo đài Agra. Suốt tám năm cuối đời, vị hoàng đế già sống cô đơn, chỉ được phép nhìn về Taj Mahal qua khung cửa sổ nhỏ. Người ta kể rằng trước khi qua đời, ông vẫn hướng mắt về đó, ánh nhìn đượm nỗi đau nhưng cũng chan chứa sự mãn nguyện.

Trải qua gần 400 năm, Taj Mahal vẫn là biểu tượng bất tử của nghệ thuật và cảm xúc nhân loại. Dù chịu tác động của chiến tranh, ô nhiễm và thời gian, công trình vẫn giữ được vẻ uy nghi và thanh khiết. Chính phủ Ấn Độ nhiều lần trùng tu, áp dụng công nghệ laser làm sạch, phủ màng nano bảo vệ cẩm thạch, đồng thời kiểm soát vùng công nghiệp xung quanh để ngăn bụi và axit ăn mòn bề mặt.

Năm 1983, UNESCO chính thức công nhận Taj Mahal là Di sản Văn hóa Thế giới. Không chỉ là niềm tự hào của Ấn Độ, Taj Mahal còn là “trái tim trắng của nhân loại”, nơi mà vẻ đẹp vật chất và tinh thần giao hòa thành một biểu tượng vĩnh hằng của tình yêu, niềm tin và sáng tạo.