Cổ nhân dạy: Hợp tác không minh bạch, lãi chưa thấy, họa đã về
Làm ăn chung nghe tưởng đơn giản, nhưng giữ được sự rạch ròi và minh bạch lại là chuyện không hề dễ.
Khi lòng riêng xuất hiện thì chuyện làm ăn chung bắt đầu khó giữ được lâu
Người xưa có câu: “Buôn chung, bán riêng, lời ăn lỗ chịu.” Câu nói này nghe qua tưởng chỉ đơn thuần nói về chuyện làm ăn, nhưng thực chất lại là lời nhắc nhở thâm thúy về đạo đức, lòng trung thực và trách nhiệm trong hợp tác kinh doanh.
“Buôn chung” nghĩa là cùng đầu tư, cùng bỏ vốn, cùng gánh vác công việc, cùng chia sẻ rủi ro. Nhưng nếu đến khâu “bán” lại ai làm nấy giữ, mỗi người một sổ riêng, tiền hàng tự gom, doanh thu không báo cáo, thì dù có lời cũng khó mà chia đúng, lỗ thì càng dễ rơi vào tranh cãi, đổ lỗi.
Chính vì vậy mà người xưa mới gọi đó là tình huống “lời ăn lỗ chịu” – ai lời thì giấu, ai lỗ thì gánh, còn cái gọi là “chung” chỉ còn trên danh nghĩa. Đó không còn là hợp tác, mà là lợi dụng lòng tin của người khác để mưu lợi cá nhân.
Và một khi sự thiếu minh bạch đã xảy ra, niềm tin bị tổn hại là thứ không thể lấy lại bằng tiền. Người làm ăn tử tế hiểu rằng: mất tiền chưa chắc mất tất cả, nhưng mất lòng tin thì chắc chắn không còn gì để bắt đầu lại.
Sự mập mờ trong hợp tác thường không gây tranh chấp ngay nhưng làm nảy sinh nghi ngờ
Không hiếm trường hợp trong thực tế khi hai hay nhiều người cùng chung vốn mở cửa hàng, hùn tiền làm dự án, chia nhau khách hàng. Ban đầu ai cũng hồ hởi, vì cùng chí hướng. Nhưng rồi, người thì báo doanh số mập mờ, người thì tự ý rút vốn, người thì “bán riêng”, giữ lợi riêng mà không chia theo thỏa thuận.
Sự rạn nứt không bắt đầu từ con số trên hóa đơn, mà từ những câu hỏi không được trả lời rõ ràng. Lúc đầu là ngờ vực nhỏ, sau là những ánh mắt dè chừng, những tính toán thiệt hơn, rồi cuối cùng là tan vỡ. Có những người mất bạn thân, mất người thân, thậm chí vướng vào kiện tụng chỉ vì không rõ ràng khi làm ăn chung.
Trong kinh doanh, minh bạch là nền móng, còn lòng tin là mái nhà. Nếu ngay từ đầu không thiết lập được quy tắc rõ ràng, không thống nhất cách vận hành, ghi chép, phân chia… thì sớm muộn cũng xảy ra mâu thuẫn. Và khi đã mâu thuẫn, rất hiếm ai còn có thể “nhìn về một hướng”.
Do vậy, cái “chung” trong buôn bán không chỉ là vốn, mà là trách nhiệm, là cam kết, là đạo đức nghề nghiệp. Chỉ khi mỗi người đều coi việc “giữ phần của người khác” cũng như giữ phần của chính mình, thì sự hợp tác mới có thể đi xa.
Kinh doanh muốn bền phải bắt đầu từ sự rõ ràng và sòng phẳng ngay từ đầu
Trong một thời đại mà niềm tin bị thử thách nhiều hơn bao giờ hết, thì sự minh bạch trong hợp tác làm ăn trở thành tiêu chuẩn vàng. Người sòng phẳng sẽ luôn được trọng dụng, được gọi lại, được nhắc tên trong những cơ hội mới. Còn người đã từng “bán riêng”, “giữ lời cho mình, đẩy lỗ cho người”, thì dù có tài cũng khó ai muốn cùng làm lại lần hai.
Chúng ta không thiếu người thông minh, nhưng người đáng tin mới là người làm được việc lâu dài. Và niềm tin không đến từ lời nói hay cam kết trên giấy, mà đến từ cách ứng xử mỗi ngày, từng con số báo cáo, từng lần chia lợi nhuận, từng cái bắt tay đúng hẹn.
Doanh nghiệp lớn cũng vậy. Những công ty tồn tại được hàng chục năm đều có một điểm chung: họ xây dựng được một văn hóa minh bạch, một hệ thống hợp tác rõ ràng, và một đội ngũ sống chết với uy tín. Còn những thương vụ sụp đổ phần lớn đều xuất phát từ bên trong, khi lòng riêng mạnh hơn mục tiêu chung.
Vậy nên, lời dạy của cha ông “Buôn chung, bán riêng, lời ăn lỗ chịu” không phải để chỉ trích, mà để nhắc nhở: nếu đã làm ăn chung, thì phải giữ lòng công chính, sự minh bạch, và tinh thần sòng phẳng. Làm ăn tử tế không chỉ giúp giữ bạn, giữ đối tác, mà còn là cách giữ chính mình khỏi những tai tiếng không đáng có.