Đường sắt cao tốc rơi vào thế bí, hàng không vẫn là “vua không ngai” tại quốc gia siêu cường thế giới
Trong khi nhiều quốc gia trên thế giới đã đưa đường sắt cao tốc trở thành xương sống trong hệ thống giao thông, thì tại quốc gia siêu cường này, giấc mơ vẫn còn dang dở. Việc thiếu vắng đường sắt cao tốc khiến hàng không nội địa vẫn duy trì thế độc tôn.
Khi "siêu cường" đi sau trong cuộc đua đường sắt cao tốc
Là nền kinh tế lớn nhất thế giới với hệ thống hạ tầng hiện đại, nhưng paradox thay, Hoa Kỳ lại gần như vắng bóng hoàn toàn mạng lưới đường sắt cao tốc thực thụ – nếu xét theo chuẩn mực tốc độ tối thiểu 250 km/h của thế giới.
Dự án đường sắt cao tốc gần nhất đạt đến ngưỡng này là tuyến Amtrak's Acela Express nối Boston – New York – Washington D.C. Tuy nhiên, tốc độ tối đa chỉ đạt khoảng 240 km/h và trung bình chỉ gần 130 km/h, do hạn chế về hạ tầng đường ray cũ kỹ và hệ thống tín hiệu chưa được đồng bộ. Acela Express chỉ mang tính biểu tượng hơn là một hình mẫu thực sự cạnh tranh với hàng không.
Trong khi đó, các tuyến đường sắt cao tốc được đề xuất như California High-Speed Rail (CHSR) – tuyến nối San Francisco – Los Angeles dù đã được khởi công từ năm 2015, nhưng đến nay vẫn trong tình trạng thi công dở dang, đội vốn, chậm tiến độ và đối mặt nhiều rào cản pháp lý, tài chính và phản đối từ một số cộng đồng dân cư.
Chính phủ Liên bang từng nhiều lần nêu mục tiêu phát triển đường sắt cao tốc như một giải pháp bền vững cho giao thông liên đô thị, nhưng thực tế lại không mấy tiến triển. Lý do chính bao gồm:
Diện tích lãnh thổ quá rộng, khoảng cách giữa các trung tâm đô thị lớn thường vượt quá 500km – vượt ngưỡng hiệu quả của đường sắt cao tốc.
Hệ sinh thái ô tô và hàng không quá mạnh, với hạ tầng sân bay dày đặc và mạng đường bộ cao tốc phát triển.
Thiếu đồng thuận về chính sách đầu tư công, đặc biệt trong bối cảnh phân quyền mạnh giữa liên bang và tiểu bang.
Hàng không vẫn là ông vua không ngai trên các trục nội địa
Việc thiếu vắng đường sắt cao tốc khiến hàng không Hoa Kỳ tiếp tục giữ vai trò gần như tuyệt đối trong vận tải hành khách liên đô thị. Theo số liệu của Cục Thống kê Giao thông Hoa Kỳ, năm 2023 có tới hơn 900 triệu lượt khách bay nội địa, với các tuyến như Los Angeles – San Francisco, New York – Chicago, Dallas – Atlanta luôn trong top 10 chặng đông khách nhất thế giới.
Một chặng bay phổ biến như Los Angeles – San Francisco, dài khoảng 600 km, thường chỉ mất 1 tiếng 20 phút bay, và giá vé các hãng như Southwest Airlines, Delta hoặc American Airlines được duy trì ở mức cạnh tranh nhờ quy mô lớn và tính linh hoạt về lịch trình. Điều này khiến các phương án thay thế bằng đường sắt cao tốc khó có thể cạnh tranh về mặt kinh tế lẫn thời gian.
Ngay cả khi tính đến thời gian làm thủ tục và chờ tại sân bay, việc có hơn 5.000 sân bay dân dụng trên toàn quốc giúp hệ thống hàng không Mỹ vẫn duy trì lợi thế tuyệt đối về độ phủ và khả năng kết nối.
Song song đó, thói quen sử dụng ô tô cá nhân để di chuyển cự ly ngắn cũng khiến nhu cầu về đường sắt cao tốc giảm đáng kể – khác với các quốc gia có mật độ dân số cao như Nhật Bản, Hàn Quốc hay Pháp.
Mỹ chưa bao giờ từ bỏ giấc mơ đường sắt cao tốc
Dù hiện tại chưa có mạng đường sắt cao tốc hoàn chỉnh, nhưng Hoa Kỳ chưa bao giờ từ bỏ giấc mơ. Nhiều dự án tư nhân đang được xúc tiến, như:
Brightline West – tuyến HST giữa Los Angeles – Las Vegas, với vận tốc thiết kế lên tới 300 km/h, đang được kỳ vọng khởi công chính thức cuối năm 2025.
Texas Central Railway – dự án HST theo mô hình Shinkansen nối Dallas – Houston, vẫn trong giai đoạn điều chỉnh pháp lý.
Chính quyền thời Tổng thống Joe Biden đã dành khoảng 66 tỷ USD trong gói hạ tầng 1.200 tỷ USD để hiện đại hóa hệ thống đường sắt quốc gia, trong đó có phần ngân sách dành cho các dự án đường sắt cao tốc tiềm năng. Tuy vậy, giới chuyên gia cho rằng quá trình chuyển đổi sẽ kéo dài nhiều thập kỷ và đòi hỏi sự đồng thuận cao giữa các bang – điều không dễ đạt được trong môi trường chính trị phân cực.
Trong khi chờ giấc mơ đường sắt cao tốc thành hình, hàng không vẫn là phương tiện không thể thay thế tại Hoa Kỳ. Điều đó đặt ra thách thức lớn về phát thải, chi phí nhiên liệu và tắc nghẽn sân bay – những vấn đề mà châu Âu và châu Á đã phần nào khắc phục nhờ đường sắt cao tốc.
Khác với châu Á và châu Âu, Hoa Kỳ vẫn chưa có mạng đường sắt cao tốc đúng nghĩa, khiến hàng không nội địa tiếp tục duy trì thế độc tôn. Dù nhiều dự án đường sắt cao tốc được đề xuất, quá trình triển khai vẫn chậm và đầy trở ngại. Bài toán giao thông bền vững tại Mỹ vì thế vẫn chưa có lời giải trọn vẹn.